Pstrolistka sercowata – Houttuynia cordata Thunb. w praktycznej fitoterapii

Pstrolistka sercowata – Houttuynia cordata Thunberg (nazwy botaniczne synonimowe: Polypara cochinchinensis Loureiro, Polypara cordata Kuntze) należy do rodziny saururowatych – Saururaceae (wątlikłoskowate, jaszczurzowate). Jest rośliną wieloletnią pochodzącą z Azji (Indie, Birma, Chiny, Japonia, Tajwan, Jawa, Kambodża, Wietnam, Tybet), gdzie występuje: w lasach, na łąkach, zboczach, nieużytkach oraz terenach ruderalnych.

Roślina preferuje podłoża wilgotne, a nawet zalewane wodą. W wodzie zmienia swoją morfologię – jej liście ulegają zdrobnieniu. W Polsce jest uprawiana w celach ozdobnych. W krajach azjatyckich młode rośliny są spożywane jako warzywo. Wiosenne liście zjadane są na surowo lub po ugotowaniu. Pstrolistka sercowata to roślina przyprawowa, przy czym jej smak i zapach zależą w dużej mierze od gleby i nasłonecznienia. W Krośnie uprawiana przeze mnie pstrolistka ma zapach i smak kolendrowo-cytrusowy, lekko ściągający, z nutą imbiru, dość intensywny.

Jej kwiaty i owoce również są spożywane. Aromatyczne długie i cienkie kłącze doskonale smakuje zarówno na surowo, jak i po obróbce termicznej. W Azji pstrolistka na podłożach podmokłych przybiera smak i zapach świeżej ryby (stąd angielska nazwa: fish wort, fish leaf,  fish mint) i zielonej kolendry z nutą pomarańczy. W Krośnie na podłożach bardziej wilgotnych pstrolistka również po kilku minutach od zjedzenia lub roztarcia w dłoni pozostawia woń śluzu rybnego na tle aromatu kolendry z imbirem oraz cytrusem.

Świetnie smakują sałatki z kłączami, młodymi liśćmi oraz napary z kwiatów suszonych i świeżych tej rośliny. Napar z kwiatów pstrolistki działa orzeźwiająco i wzmacniająco.

W medycynie ludowej krajów azjatyckich pstrolistka jest ziołem: pobudzającym miesiączkowanie, oczyszczającym rany oraz wrzody skórne, przeciwobrzękowym, przyspieszającym zrastanie kości. Oczyszcza też z ropy rany oraz ropnie. Pasta z rośliny była stosowana jako okład na schorzałe miejsca (owrzodzenia, rany, ropnie, czyraki). Pulpa z ziela pstrolistki na surowo podawana była natomiast doustnie przy chorobach serca i niestrawności. Podobnie stosowana była zagotowana pasta z całej rośliny (kłącza, ziele). Pulpą z pstrolistki leczono także: ukąszenia, użądlenia i ugryzienia.

Liście pstrolistki spożywane na surowo działają odtruwająco (depurativum – środek czyszczący krew). W medycynie dalekowschodniej podawano je także przy chorobach: wirusowych, bakteryjnych oraz wenerycznych.

Sok z rośliny leczy: bóle brzucha, niestrawność, nieżyty żołądka i jelit. Świeża roślina zaś była zalecana przy: cholerze, czerwonce, odrze. W medycynie weterynaryjnej stosuje się ją jako środek przeciwpasożytniczy.

Destylat i nalewka ze świeżej pstrolistki odstrasza: kleszcze, strzyżaki, komary, koty, psy, kuny, łasice i inne zwierzęta, a to ze względu na zawartość ketonu metylowo-nonylowego.

Pstrolistka ma działanie immunomodulujące i przeciwwirusowe. Ma potencjał farmakologiczny, który może być wykorzystany w leczeniu SARS (ciężkiego zespołu ostrej niewydolności oddechowej wywołanego przez koronawirusy).

W badaniach na myszach wykazano, że zwiększa liczbę limfocytów T CD4+ i CD8+ oraz powoduje wzrost wydzielania IL-2 i IL-10, czyli interleukin (patrz praca Immunomodulatory and anti-SARS activities of Houttuynia cordata Kit-Man Lau, Kin-Ming Lee, Chi-Man Koon, Crystal Sao-Fong Cheung, Ching-Po Lau, Hei-Ming Ho, Mavis Yuk-Ha Lee, Shannon Wing-Ngor Au, Christopher Hon-Ki Cheng, Clara Bik-San Lau, Stephen Kwok-Wing Tsui, David Chi-Cheong Wan, Mary Miu-Yee Waye, Kam-Bo Wong, Chun-Kwok Wong, Christopher Wai-Kei Lam, Ping-Chung Leung, Kwok-Pui Fung J Ethnopharmacol. 2008 Jun 19; 118(1): 79–85. Published online 2008 Mar 30).

Według dr. G. Dragendorffa (1898 r.) pstrolistka pobudza miesiączkowanie i zawiera alkaloidy, takie które są w chinowcu (drzewo chinowe). Suche ziele to: 0,05–0,06 proc. olejku eterycznego, bogatego w: tymol, limonen, cymol, geraniol, linalol, octan bornylu, beta-pinen, terpinen 4-olketon metylowo-nonylowy (nawet do 40 proc.) beta-mircen i karwakrol. W surowcu zawarte są flawonoidy (kwercetyna, kwercytryna 0,5 proc., hiperyna, afzelina, rutyna), kwasy kawoilochinowe,  kwas elagowy, kawowy, galusowy, estry kwasów tłuszczowych i kwasy tłuszczowe, np.: kwas kaprynowy, laurynian metylu, heksadekanian metylu, kwas undekanowy, oleinian metylu,  linoleinian metylu. W kłączach stwierdzono obecność beta-ketoaldehydu i 3-oksododekanalu. Cała roślina obfituje więc w fitoncydy o działaniu antybiotycznym.

Olejek eteryczny hamuje rozwój Staphylococcus aureus i Sarcina ureae.
Zastosowanie: choroby zakaźne, dolegliwości żołądkowo-jelitowe, infekcje: skóry, układu moczowego, oddechowego i pokarmowego; rany, owrzodzenia. Stosowany jest także do kuracji odtruwających oraz jako repelent [środek odstraszający np. owady – przyp. red.].

Preparaty i dawkowanie:

Napary z suchych lub świeżych części rośliny, 1–2 proc., 120 ml, nawet 3 razy dziennie, w nieżytach układu moczowego i oddechowego częściej. Napar również do płukanek, okładów i przemywania.

Nalewka (w tym freshtinktur, Tinktura Houttuyniae) 1:5–10 na etanolu 70-proc., 20–30 kropli, 1–3 razy dziennie w łyżce wody. Pulpa z rośliny świeża doustnie 1–2 łyżeczki, 1–3 razy dziennie. Ponadto do okładów/opatrunków.

Według moich doświadczeń w dawce 30–50 g roślina świeża jest bezpieczna i można ją spożywać w sałatkach. Ponadto jako przyprawa do ryb, mięs, sosów i zup.

dr Henryk Różański