Ajurwedyjski kod menstruacji: co dosze mówią o Twoim cyklu

W trakcie cyklu miesiączkowego tkanka endometrium pogrubia się, przygotowując macicę do ewentualnej implantacji zarodka. Zgodnie z ajurwedą, ten proces wynika z działania poshaka kapha, która jest subtelnym produktem ubocznym rasa dhatu. Kapha, odpowiadająca za odżywianie, gromadzi się, by stworzyć sprzyjające środowisko dla zarodka.

Owulacja – w ajurwedzie nazywana uwolnieniem antah phala (wewnętrznego owocu) – to moment, w którym jajnik uwalnia dojrzałe jajeczko, nazywane artava. Jeśli nie zostanie ono zapłodnione, zarodek musi zagnieździć się w zdrowym endometrium. Jeśli dno macicy jest zdrowe, z wieloma naczyniami włosowatymi, następuje implantacja i płód rośnie tutaj. Jeśli kobieta jest anemiczna, niedożywiona, to słabe dno nie może prawidłowo przyjąć zarodka. Osłabienie w połączeniu z apana vayo dushti (zaburzenie apana vaty) i wzmożona ruchomość mogą prowadzić do implantacji w dolnym segmencie macicy, co prowadzi do powstania łożyska przodującego.

Jeśli natomiast występuje nadmiar kapha, zwiększona „ospałość” i mała ruchliwość mogą spowodować, że zapłodnione jajo pozostanie w jajowodzie, zamiast kontynuować swoją podróż do macicy. Aby implantacja wystąpiła prawidłowo, potrzebne jest poshaka kapha, czyli endometrium, którego działanie łączy się z progesteronem. Jeśli natomiast jajeczko nie zostanie zapłodnione, tkanka wyściółki endometrialnej zaczyna pękać i schodzić w dół (apana vata), a razem z niezapłodnionym jajeczkiem, czerwonymi krwinkami, białymi krwinkami i śluzem tworzy płyn menstruacyjny. Sushruta, jeden z wielkich mędrców ajurwedy, poetycko opisał miesiączkowanie jako „płaczący krzyk pochwy dla zmarłej komórki jajowej”, wskazując na głęboki, cykliczny związek z życiem i odrodzeniem.

Typy płynów menstruacyjnych

Vataja

Krew menstruacyjna jest pienista, czarnawa lub czerwona wydalana z bólem lub bez, wielokrotnie w małych ilościach. Silny ból w pachwinie krzyżowej, okolicy serca, bokach, plecach i miednicy, ból typu vatika.

Pittaja

Krew menstruacyjna jest żółtawa, gorąca, wydalana obficie wielokrotnie z bólem; nie krzepnie, rozprowadza się równomiernie po upuszczeniu do wody.

Kaphaja

Krew menstruacyjna jest śluzowata, blada, ciężka, tłusta, zimna, wydalana z łagodnym bólem, powoli, ze skrzepami, czasem mogą towarzyszyć nudności.

Zaburzenia cyklu miesiączkowego

Co się dzieje, jeśli ten proces jest zaburzony? Pojawia się dysmenorhea w dwóch stadiach, a następnie amenorhea.

Dysmenorrhea – stadium pierwsze

To medyczny termin używany do opisania bolesnych skurczów menstruacyjnych, które mogą występować tuż przed i/lub podczas menstruacji. Na tym etapie miesiączkowanie jest bolesne.

Pierwotna dysmenorrhea – ból menstruacyjny niezwiązany z żadnym innym schorzeniem ginekologicznym. Zazwyczaj zaczyna się wkrótce po pierwszej miesiączce (menarche) i często ustępuje z wiekiem lub po porodzie. Najczęściej jest wynikiem nadmiernej produkcji prostaglandyn, które powodują skurcze macicy. Związana z vatą, w ajurwedzie prathamik kashthartava.

Objawy: skurcze w dolnej części brzucha, które mogą promieniować do dolnej części pleców i ud; mogą im towarzyszyć nudności, wymioty, biegunka, ból głowy i ogólne uczucie zmęczenia.

Wtórna dysmenorrhea – ból menstruacyjny spowodowany innymi problemami zdrowotnymi, najczęściej schorzeniami ginekologicznymi. Podobne do objawów pierwotnej dysmenorrhei, ale ból często zaczyna się wcześniej – w cyklu menstruacyjnym i może trwać dłużej. Wtórna dysmenorrhea często nasila się z wiekiem. W ajurwedzie dvitijak kashthartava.

Dysmenorrhea – stadium drugie

Zaburzenie równowagi vata (w wyniku osłabienia tkanek dhatu kshaya) prowadzi do zwężenia naczyń krwionośnych i szyjki macicy. Generalnie podczas menstruacji, kiedy następują skurcze macicy, szyjka powinna się rozszerzać. Skurcze i rozszerzanie szyjki kontrolowane są przez pranę i apana vayu (dlatego techniki oddechowe są tu pomocne). Kiedy funkcjonowanie prany i apana vayu jest zaburzone, swobodny przepływ zostaje zablokowany. W konsekwencji dochodzi do bólu i zatrzymania płynu menstruacyjnego, zablokowania przepływu w artavavahasrota (kanale menstruacyjnym). Przy udziale różnych energii i w przypadku odmiennych typów psychosomatycznych może to przyjmować różny przebieg.

W dysmenorrhei o typie vata, apana vata jest zablokowana, niedostatek rasa dhatu (płynów odżywczych) i raktadhatu (krwi) prowadzi do amenorrhei. Ścieżka powstania tej dolegliwości zaczyna się w jelicie grubym, gdzie akumuluje się nadmiar vaty. Stąd rozprzestrzenia się po organizmie (prasara – objawy: gazy, wzdęcia, mdłości, strzelające stawy itd.). Następuje depozycja w naczyniach krwionośnych macicy (zawężenie naczyń krwionośnych, zmniejszenie przepływu płynów) i stąd dysmennorhea typu vata, która prowadzi do amenorrhei, czyli braku miesiączki.

W dysmenorhei o typie pitta, ranjaka pitta z rasa dhatu i rakta dhatu przyczynia się do powstawania endometriozy. W samprati (ścieżce powstania dolegliwości) czynniki podnoszące pittę powodują jej kumulację w jelicie cienkim. Stąd, rozprzestrzeniając się, pitta przechodzi przez ściany macicy i powoduje stan zapalny (zarówno zdrowej macicy jak i endometrium).

W dysmenorhei o typie kapha, nadmiar poshaka kapha (czyli endometrium) akumuluje się w ścianach macicy i łączy z mamsa dhatu (tkanka mięśniowa), prowadząc do powstawania niezłośliwych guzów, czyli mięśniaków. W samprati krótko opisuje się: czynniki podnoszące kaphę powodują jej nadmiar i zaburzenia w prawidłowym przekształcaniu tkanek ciała. Tworzy surową rasa dhatu (nieprzetworzoną, nieodpowiednią do wykorzystania przez organizm) w macicy stąd powstają zrosty endometrialne lub przy udziale mamsa dhatu – mięśniaki. Może pojawić się leucorrhea (czyli biała lub żółtawa wydzielina z pochwy).

Amenorhea

Amenorrhea to brak miesiączki u kobiet w wieku rozrodczym.

Pierwotna amenorrhea – występuje, gdy dziewczyna nie rozpoczęła miesiączkowania do 15. roku życia lub nie ma miesiączki przez pięć lat od rozpoczęcia dojrzewania. Jeśli trwa to zbyt długo, trzeba przyjrzeć się środowisku i ewentualnym zaburzeniom emocjonalnym, które uniemożliwiają rozpoczęcie miesiączkowania. Przyczyny mogą obejmować: zaburzenia genetyczne lub chromosomalne, problemy z podwzgórzem lub przysadką mózgową oraz anomalie strukturalne narządów rozrodczych.

Wtórna amenorrhea – występuje, gdy kobieta, która wcześniej miała regularne cykle miesiączkowe, ale przestaje miesiączkować na trzy lub więcej miesięcy. Przyczyny obejmują: ciążę, karmienie piersią, menopauzę, stosowanie środków antykoncepcyjnych, niektóre leki, znaczne wahania wagi, stres oraz schorzenia takie jak: zespół policystycznych jajników (PCOS), zaburzenia tarczycy i guzy przysadki.

Leczenie amenorrhei zależy od przyczyny i stosuje się: terapie hormonalne, takie jak doustne środki antykoncepcyjne lub terapia hormonalna; hormony dotyczące innych narządów (np. leczenie hormonalne dla zaburzeń tarczycy).

Jedną z przyczyn braku miesiączki jest zwężenie lub brak ruchu apana vayu w artavavahasrota (zatrzymanie artava w artavavahasrota, czyli płynu menstruacyjnego w kanale menstruacyjnym). Prana vayu może być też zaburzona, jeśli występuje nierównowaga hormonalna.

Powrót do zdrowia

Należy przede wszystkim odpowiedzieć na pytania: jaka jest przyczyna zaburzenia?, dlaczego vata (apana vayu) jest zaburzona?

Ponieważ kapha kontroluje rasa dhatu, a płyn menstruacyjny jest tkanką odpadową rasa dhatu, amenorhea może być również spowodowana niskim poziomem rasa dhatu (niedożywienie, anoreksja, wychudzenie itd.)

W takim wypadku kuracja obejmuje dietę i styl życia obniżający vatę, a podnoszący kaphę, rasayany, terapie brimhana (budujące, anaboliczne). 

Kapha może się zwiększać i powodować przekrwienie w układzie trawiennym lub rasa dhatu, które uniemożliwia prawidłowe tworzenie się rasa. Jeśli zatem mamy przeładowany system trawienny, to mamy utrudnione tworzenie prawidłowego rasa.

W takim wypadku włączymy redukujące terapie langhana, dietę eliminacyjną, odciążenie wątroby i śledziony oraz włączenie ziół redukujących kaphę i wspomagających prawidłowe tworzenie dhatu.

Menorrhagia – to stan, w którym miesiączki są nadmiernie obfite lub przedłużające się (nawet po 7 dni). Definiuje się je, gdy nadmierne krwawienie wymaga zmiany środków higienicznych co godzinę przez kilka kolejnych godzin, przez szyjkę przechodzą duże skrzepy krwi, a utrata krwi zakłóca codzienne czynności lub powoduje anemię (niski poziom hemoglobiny).

W etiologii znów wskazuje się na zaburzenie hormonalne. Nierównowaga estrogenów i progesteronu może prowadzić do nadmiernego rozwoju endometrium (błony śluzowej macicy), co powoduje obfite krwawienie. Łagodne guzy w macicy, które mają sporą masę, również powodują obfite lub przedłużone miesiączki. Polipy, czyli małe, łagodne wyrośla na błonie śluzowej macicy są również związane z obfitym krwawieniem. Wnikanie błony śluzowej macicy w mięsień macicy, czyli adenomioza, również powoduje obfite i bolesne miesiączki.

Z przyczyn zewnętrznych wymienia się wkładki wewnątrzmaciczne, leki, niektóre leki przeciwzapalne, przeciwzakrzepowe oraz hormonalne i oczywiście stan po porodzie, poronieniu lub ciąży pozamacicznej.

Leki stosowane w medycynie zachodniej: niesteroidowe leki przeciwzapalne, kwas traneksamowy, doustne środki antykoncepcyjne w celu regulacji cykli menstruacyjnych i zmniejszenia krwawienia, progesteron, hormonalne wkładki wewnątrzmaciczne (IUD) w celu zmniejszenia krwawienia.

Opcje chirurgiczne: dylatacja i łyżeczkowanie (usunięcie wierzchniej warstwy endometrium), ablacja endometrium – usunięcie błony śluzowej macicy w celu zmniejszenia lub zatrzymania krwawienia, miomektomia – usunięcie mięśniaków macicy, histerektomia.

W ajurwedzie w samprati asrigdara (czyli menorrhea albo menorhagia) na pierwszy plan wysuwa się pitta – ranjaka pitta i zaburzone funkcje wątroby i pęcherzyka żółciowego. Ogrzewa krew i całe jelito cienkie, skąd rozprzestrzenia się (wraz z rakta) do artavavahasrota. I teraz to, co tu się wydarzy, zależy od przeważającej energii. Jeśli dominuje vata – krew może wypływać bardzo szybko i dynamicznie; jeśli kapha – może wypływać bardziej leniwie, ale będzie „gęsta”, obfita i pełna skrzepów/śluzu.

Ajurwedyjskie sposoby na problemy miesiączkowe

• Objawy nieprawidłowości w cyklu, skurcze, PMS podczas miesiączki i skąpe miesiączki potraktuj według zaleceń dla zaburzonej vaty. Gdy objawy zespołu napięcia przedmiesiączkowego to przede wszystkim wybuchy złości, napady gniewu i intensywny wypływ płynów menstruacyjnych, postaraj się popracować nad uspokojeniem energii pitta. A jeśli doświadczasz dużo smutku, senności, depresji i długotrwałych miesiączek z nadmiernym wypływem płynów, spróbuj wyciszyć energię kapha.
• Jeśli masz nieregularną i stale spóźniającą się miesiączkę, spróbuj użyć aromatów z drzewa sandałowego, z magnolii, z gardenii; pomocne będą również olejki oraz wyciągi czy herbatki z arcydzięgla, szałwii, jaśminu, mirtu, pietruszki, róży, szafranu, oregano, wanilii.
• Kozieradka i koper włoski od wieków znane są ze swoich właściwości rozluźniających i regulujących okres.
• Ulgę w walce z bólem menstruacyjnym dadzą ci migdały blanszowane. Zjedz je rano, koniecznie przed śniadaniem, dobrze przeżuwaj.
• Jeśli miesiączkujesz bardzo boleśnie, możesz wykonać delikatny masaż dolnej części brzucha z wykorzystaniem mieszanki 2 łyżek oleju roślinnego, po 5 kropli olejków: rumiankowego, balsamu cytrynowego i szałwiowego oraz 2 kropli ylang‑ylang.
• Jeśli jesteś pittą, do zredukowania skurczów, nadmiernego krwawienia i złości podczas menstruacji użyj: rumianku, jaśminu, róży, szafranu i krwawnika. Możesz też zrobić herbatkę z kory cynamonu i pacyfikującej pittę waleriany indyjskiej.
• W trakcie silnych skurczów możesz użyć olej rycynowy (3–4 łyżki) z olejkiem lawendowym (4–8 kropli) i nakładać mieszankę na dolną część brzucha, masując wszędzie tam, gdzie występują skurcze. Lawenda ma szczególne znaczenie dla układu nerwowego i kobiecego układu rozrodczego; wspiera też rozszerzanie naczyń krwionośnych, a dzięki temu ułatwia ruch płynów menstruacyjnych.
• Jeśli pijesz kofeinę w postaci kawy lub napojów gazowanych, postaraj się ograniczyć jej spożycie, jeśli chcesz uniknąć silnych skurczów.
• Podczas skurczów nie zapominaj o oddechu, rozluźnieniu, tak, by płyny menstruacyjne mogły swobodnie wypływać.
• Obfite krwawienie miesiączkowe możesz złagodzić, spożywając filiżankę wody kokosowej z 1/2 łyżeczki cukru palmowego.
• Wszystkie typy bólów menstruacyjnych złagodzisz, popijając trzy razy dziennie sok z aloesu.
• Niektóre jogiczne asany wykonane prawidłowo są relaksujące, promujące przepływ i zmniejszające natrętne dolegliwości. Przykłady korzystnych pozycji jogi to: balasana, parsvakonasana, janusirasana, badha konasana. Unikaj natomiast pozycji odwróconych, ponieważ przerywają swobodny wypływ płynów menstruacyjnych.
• W okresie przewagi waty staraj się unikać wzmagających ją czynników, np. nadmiernego wysiłku, suchego i chłodnego pożywienia, przesadnej aktywności, podróżowania itd.
• Dla podniesienia poziomu serotoniny sięgnij po herbatkę z lukrecji, kopru włoskiego.
• W tygodniu przed miesiączką, aby zmniejszyć retencję wody, staraj się możliwie w jak największym stopniu wykluczyć solone, smażone i obciążające układ trawienny pożywienie.
• Substancje ściągające, redukujące nadmiar wody i śluzu to m.in.: czarny pieprz, pieprz cayenne, cynamon, imbir, hibiskus, jaśmin, gałka muszkatołowa, róża, szafran, szałwia, drzewo sandałowe, kurkuma i krwawnik – używaj tych produktów w różnej postaci, jeśli czujesz się nadmiernie obciążona.

Bibliografia: Vaidy Atrey Smith, Application of Ayurvedic treatments throught life, s. 123–127., Lad, Vasant. Ayurveda: The Science of Self-Healing. Lotus Press, 198, Pole, Sebastian. Ayurvedic Medicine: The Principles of Traditional Practice. Singing Dragon, 2013., Sharma, Priya V. (trans.). Sushruta Samhita. Chaukhamba Visvabharati, 2008.

Suplement diety. Produkt przeznaczony dla osób dorosłych. Nie należy przekraczać zalecanej porcji do spożycia w ciągu dnia. Suplement diety nie może być stosowany jako substytut (zamiennik) zróżnicowanej diety. Zalecany jest zrównoważony sposób żywienia i zdrowy tryb życia. Przechowywać w sposób niedostępny dla małych dzieci. Produkt nie posiada właściwości leczniczych. Stosować zgodnie z informacją zawartą na opakowaniu.