Selen

Selen to jeden z niezbędnych dla naszego organizmu pierwiastków śladowych potrzebnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. W ustroju człowieka występuje on w niewielkich ilościach, powinien być dostarczany wraz z pokarmem lub suplementami. Największe jego ilości znajdują się w naszych mięśniach, wątrobie, nerkach, przysadce mózgowej oraz tarczycy. Nawet umiarkowany niedobór tego pierwiastka stwarza ryzyko spadku odporności organizmu.

Funkcje

Selen odpowiada za prawidłowy przebieg wielu procesów fizjologicznych i biochemicznych zachodzących w organizmie człowieka. Do najważniejszych należą: rozmnażanie, metabolizm hormonów tarczycowych (aktywuje przekształcenia tyroksyny T4 w trójjodotyroninę T3), nasilanie procesów naprawy uszkodzeń DNA oraz ochrona przed uszkodzeniami oksydacyjnymi, a także ochrona przed infekcjami. 

Selen wchodzi w skład dwóch kluczowych aminokwasów – selenometioniny i selenocysteiny – odpowiedzialnych za rozwój ważnych dla ustroju enzymów: peroksydaz glutationowych, reduktaz tioredoksynowych oraz dejodaz jodotyroninowych. Te enzymy o tajemniczo brzmiących nazwach pełnią istotne funkcje: chronią  komórki przed szkodliwym działaniem reaktywnych form tlenu, biorą udział w konwersji hormonów tarczycy oraz wzmacniają układ odpornościowy, ponieważ selen wpływa pozytywnie na namnażanie limfocytów B i T oraz makrofagów. 

Działa w synergii z witaminą E, wspólnie z którą jest w stanie usunąć metale ciężkie (kadm lub rtęć). 

Zwiększone ryzyko i objawy niedoboru 

Zwiększone zapotrzebowanie na selen wykazują kobiety w ciąży i w okresie karmienia piersią, pacjenci z następującymi chorobami/schorzeniami: zespół ostrych zaburzeń oddechowych (np. SARS), ostre zapalenie trzustki, powodem zwiększonego zapotrzebowania mogą tez być: choroby autoimmunologiczne tarczycy, zapalenie jelit, zapalenie wątroby, niektóre nowotwory, choroba niedokrwienna serca, choroby neurodegeneracyjne, AIDS/HIV, fenyloketonuria, mukowiscydoza, reumatoidalne zapalenie stawów oraz depresja. 

Nadmiar tego pierwiastka prowadzi również do zachorowań na niektóre typy nowotworów, a także może powodować niewydolność nerek czy ataki serca. 

Objawy niedoboru:

• skłonność do infekcji,
• zmęczenie,
• depresja,
• zaburzenia płodności,
•  zaburzenia tarczycy,
• miopatie, osłabienie mięśni,
• ryzyko raka prostaty i jelita grubego,
• degeneracja chrząstek stawowych, zapalenie kości i stawów.
  
  

Zarówno niedobór, jak i nadmiar selenu, mogą być dla organizmu człowieka niebezpieczne, tym bardziej że różnica pomiędzy dawką leczniczą a dawką toksyczną jest minimalna. Niedobór selenu może pogłębiać efekt niedoboru jodu.

Selen w pokarmach

Selen pojawia się w ilościach śladowych w wodach źródlanych oraz w glebie. Pierwiastek ten także dostępny jest w wielu produktach spożywczych. Występuje także jako suplement diety. Podstawowym źródłem selenu w diecie człowieka są: mięso, ryby, produkty zbożowe, nabiał, drożdże piekarskie, niektóre warzywa i owoce. Wśród warzyw najwyższą zawartość selenu mają: orzechy brazylijskie, brokuły, kapusta, czosnek, cebula, szparagi, rośliny strączkowe oraz grzyby, jednak ilość zawartego w nich selenu jest zależna od jakości gleby, na której były uprawiane. Przyswajanie selenu może być u każdego człowieka indywidualne. 

Szczególnie bogate w mikroelementy (także selen) są wody naturalne mineralne. Wody te, w odróżnieniu od wody z kranu, mają stały skład chemiczny oraz charakteryzują się czystością mikrobiologiczną. 

Selenowe BHP

Selenu nie powinno się łączyć z witaminą C ani z produktami spożywczymi bogatymi w tę witaminę. Przerwa między suplementacją selenu a witaminą C powinna wynieść około godziny. Za to dobrymi kompanami dla selenu będą witaminy A i E oraz jod.

Selen w nadmiarze jest toksyczny dla organizmu, zatrucie się selenem to selenoza. Selenoza może wystąpić przy długotrwałym suplementowaniu selenu (w dawkach 400 μg na dobę). Typowymi objawami zatrucia mogą być: czosnkowy zapach z ust, wypadanie włosów, zmiana koloru w płytce paznokciowej, biegunka, zaburzenia neurologiczne.

Długotrwałe przyjmowanie selenu może prowadzić do marskości wątroby, obrzęku płuc i zgonu. 

Opracowała Agata Majcher