Czy polifenole z roślin to nowa generacja naturalnych antybiotyków?

Współcześnie trudno znaleźć osobę, która nie zetknęłaby się z antybiotykami. Obecnie są one tak popularne i łatwo dostępne, że aż trudno uwierzyć, iż jeszcze sto lat temu ludzie masowo umierali na choroby, które dziś można zwalczyć za pomocą antybiotyków.

Błękitna pleśń Fleminga

Nazwa „antybiotyk” po raz pierwszy została wprowadzona przez amerykańskiego mikrobiologa Selmana Waksmana w 1942 r. Słowo to wywodzi się od słów: anti – przeciw, biotikos – zdolny do życia. Antybiotyki powstają dzięki żyjącym od milionów lat bakteriom i grzybom. To niesłychane, że już przed wiekami nasi przodkowie zaobserwowali relację między pleśnią a szybszym gojeniem się ran. Jednak pierwszy antybiotyk został odkryty przez zupełny przypadek dopiero w 1928 r. Wynalazł go Alexander Fleming, który zauważył hamujące działanie pleśni na bakterie gronkowca. Dalsze prace Fleminga nad błękitną pleśnią zaowocowały wyekstrahowaniem penicyliny o silnym działaniu bakteriobójczym.

Prace nad udoskonalaniem związków izolowanych z pleśni czy z bakterii pomogły stworzyć lek, który ocalił wiele ludzkich istnień. Marzeniem Fleminga było to, by penicylina stała się lekiem skutecznie zwalczającym poważne choroby powodowane przez bakterie, które dawniej zagrażały ludzkości. W 1938 r. dwaj naukowcy: Ernst B. Chain i Howard W. Florey, zainspirowani pracami Fleminga, wyizolowali penicylinę w czystej chemicznie postaci, za co cała trójka badaczy została uhonorowana Nagrodą Nobla.

Antybiotykooporność 

Antybiotyki zabijają drobnoustroje lub hamują ich rozmnażanie, ułatwiając organizmowi gospodarza opanowanie zakażenia. Obecnie wiele dawnych, groźnych chorób stanowi dla nas już niewielką, przemijającą przeszkodę. Jeśli antybiotyki podczas infekcji bakteryjnej będziemy stosować zgodnie z przeznaczeniem i we właściwy sposób, oznaki choroby powinny ustąpić już po kilku dniach. Jednak, aby mogły one spełniać swoją rolę, w żadnym wypadku nie powinny być nadużywane, lub co gorsza, stosowane na infekcje wirusowe.

Jednym z problemów dzisiejszych czasów jest antybiotykooporność wynikająca z faktu, że tego typu leki zażywane są na „pierwszy lepszy katarek”. Bakterie są inteligentne, uczą się rozpoznawać zagrożenie i wkrótce stają się odporne na antybiotyki. Sam Fleming przewidział pewne ryzyko i zagrożenie:

„Mogą nadejść czasy, gdy penicylina będzie mogła być kupiona przez każdego w sklepie. Istnieje więc niebezpieczeństwo, że nieświadomy […] człowiek będzie ją przyjmował w zbyt niskiej dawce i drobnoustroje poddawane nieodpowiednim dawkom leku staną się oporne”. To słowa wypowiedziane przez Fleminga w wykładzie podczas ceremonii wręczenia Nagrody Nobla – 11 grudnia 1945 r.

Antybiotyki miały stać się potężną bronią służącą ochronie zdrowia ludzi, jednak masowe wykorzystywanie do innych celów przyczynia się dzisiaj do zmniejszania ich skuteczności jako leków. Według raportu WHO, jeśli w tym tempie do roku 2050 będzie wzrastać liczba zakażeń bakteryjnych opornych na antybiotyki, będą one częstszą przyczyną zgonów niż nowotwory.

Bardzo obiecująca jest rola roślin, które ewolucyjnie wykształciły w sobie własne mechanizmy obronne. Cóż, chore rośliny nie pójdą do szpitala, zatem zmuszone były one nauczyć się charakterystyki różnych drobnoustrojów, rozpoznawać je i samodzielnie wytwarzać naturalne leki. Przyjrzyjmy się zatem polifenolom – naturalnym związkom należącym do tzw. wtórnych metabolitów roślinnych.

Roślinne mechanizmy obronne – polifenole

Polifenole to cenne związki, które można odnaleźć w różnych częściach roślin – w owocach i w ich skórce, w nasionach, liściach, kwiatach czy korzeniach. Spełniają one ważną funkcję ochronną – dzięki nim rośliny są w stanie nie tylko poradzić sobie z nieprzyjaznymi warunkami środowiskowymi czy z atakiem patogenów chorobotwórczych, ale też z ich pomocą mogą zwabiać pożyteczne owady zapylające. Najlepiej poznaną i najliczniejszą grupą polifenoli są flawonoidy; do tej pory rozpoznano i opisano ponad 8 tys. tych związków. Substancje te są naturalnymi przeciwutleniaczami i nie tylko rośliny, ale także my, ludzie, potrzebujemy ich do utrzymania zdrowia oraz do prawidłowego rozwoju. Najnowsze badania podkreślają ich znaczenie jako naturalnych substancji przeciwdrobnoustrojowych, hamujących rozwój bakterii, wirusów czy innych patogenów.

Źródła polifenoli bardzo obficie występują w naszej diecie. Znajdziemy je w: gorzkiej czekoladzie, oliwie, czerwonym winie, migdałach, nerkowcach, orzechach włoskich, jagodach, zielonej herbacie, jabłkach, karczochach czy grzybach. Różne grupy polifenoli działają wielotorowo – są silnymi przeciwutleniaczami, dostarczają zdrowych tłuszczów, witamin i minerałów, wspierają odporność, zmniejszają ryzyko chorób sercowo-naczyniowych, poprawiają zdrowie mózgu, obniżają ryzyko nadciśnienia, działają przeciwzapalnie, przeciwnowotworowo, korzystnie wpływają na mikrobiom i metabolizm komórkowy oraz łagodzą reakcje alergiczne.

Spośród wielu znanych polifenoli najczęściej badane są m.in. kurkumina (z kurkumy), naryngenina (z cytrusów), kwercetyna (z jabłek, cebuli) czy katechiny (z zielonej herbaty). Szczególną uwagę zwraca się na ich właściwości przeciwdrobnoustrojowe i możliwości zastosowania w przyszłości jako naturalnych sojuszników w walce z infekcjami.

Polifenole kontra bakterie

Jednym z największych zagrożeń współczesnej medycyny są szczepy bakterii opornych na wiele antybiotyków. To właśnie one stanowią poważne ryzyko dla pacjentów w szpitalach i pensjonariuszy domów opieki. Do takich groźnych patogenów należą m.in. Staphylococcus aureus, Escherichia coli, Pseudomonas aeruginosa czy Klebsiella pneumoniae. Badania pokazują, że polifenole potrafią skutecznie osłabiać ich wzrost. Szczególnie dobrze poznane są: katechiny, kwasy fenolowe (ferulowy, synapowy, p-kumarowy), resweratrol, kurkumina czy galusan epigallokatechiny (EGCG).

Polifenole kontra grzyby i wirusy

Nie tylko bakterie reagują na polifenole. Również grzyby, takie jak Candida albicans czy Saccharomyces cerevisiae, zostały skutecznie zahamowane w badaniach laboratoryjnych. Z kolei flawonoidy, np. bajkalina, ograniczają zdolność bakterii do przyczepiania się do komórek, a EGCG uszkadza błony bakterii Gram-ujemnych. Polifenole osłabiają również wirusy. Do najbardziej niebezpiecznych należą: wirus grypy, rinowirus, adenowirus czy koronawirus. Okazało się, że resweratrol, luteolina czy kwas elagowy mogą hamować namnażanie m.in. wirusa grypy czy wirusa zapalenia wątroby typu B. To oznacza, że polifenole są naturalnym wsparciem w walce nie tylko z bakteriami, ale i z grzybami oraz wirusami.

Polifenole wspierają leczenie infekcji bakteryjnych, hamują rozwój grzybów i wirusów (szczególnie szczepów opornych), a przy tym wspomagają gojenie ran i wzmacniają odporność organizmu. To oznacza, że coraz częściej mówi się o nich jako o kandydacie na nową generację naturalnych antybiotyków.

Bibliografia Antimicrobial Activities of Natural Bioactive Polyphenols, dostęp: 21.05.2024, https://www.mdpi.com/1999-4923/16/6/718. Bukowczan-Rzeszut A., Przypadek sprzyja umysłom przygotowanym – o historii antybiotyków, dostęp: 20.11.2023, https://www.mp.pl/pacjent/choroby-zakazne/wywiady/335905,przypadek-sprzyja-umyslom-przygotowanym-o-historii-antybiotykow.

Suplement diety. Produkt przeznaczony dla osób dorosłych. Nie należy przekraczać zalecanej porcji do spożycia w ciągu dnia. Suplement diety nie może być stosowany jako substytut (zamiennik) zróżnicowanej diety. Zalecany jest zrównoważony sposób żywienia i zdrowy tryb życia. Przechowywać w sposób niedostępny dla małych dzieci. Produkt nie posiada właściwości leczniczych. Stosować zgodnie z informacją zawartą na opakowaniu.