Obrzęk limfatyczny (limfodemia)

Obrzęk chłonny to schorzenie spowodowane niewydolnością limfatyczną tkanek skorelowane zastojem chłonki na skutek wad wrodzonych lub nabytego uszkodzenia naczyń chłonnych. Obrzęk najczęściej zlokalizowany jest w okolicach skóry i w tkance podskórnej. 

Zastój chłonki prowadzi do gromadzenia: wody, białek, glikozaminoglikanów, komórek układu odpornościowego, drobnoustrojów i produktów rozpadu komórek, co skutkuje przewlekłym stanem zapalnym, a w konsekwencji efektem powiększenia i deformacji kończyn górnych, dolnych lub innych części ciała (np. zewnętrznych narządów płciowych). 

Przyczyny

Główną przyczyną występowania obrzęku limfatycznego na świecie jest filarioza, na którą chorują głównie Azjaci – wśród tej nacji aż ¼ ma obrzęk limfatyczny zewnętrznych narządów płciowych, a 15% obrzęk limfatyczny dotyczy kończyn dolnych.

Filariozy są grupą chorób atakującą ludzi i zwierzęta wywoływaną przez robaki nazywane filariami. Według Światowej Organizacji Zdrowia filarioza limfatyczna jest drugą najczęstszą przyczyną niepełnosprawności na świecie – zaraz po trądzie.

Filariozy limfatyczne – wywołują je gatunki pasożytów: Wuchereria bancrofti, Brugia malayi, Brugia timori Dojrzały pasożyt jest w stanie przeżyć w organizmie człowieka 5–7 lat.

Pozostałe przypadki obrzęków limfatycznych, nie licząc filarioz, to nowotwory i powikłania po radioterapii, a także powikłania po operacyjnym usunięciu węzłów chłonnych. Obrzęk limfatyczny kończyn dolnych występuje też jako częste (do 60%) powikłanie leczenia nowotworów miednicy mniejszej. 

U ok. 300 mln osób na świecie obrzęk limfatyczny jest skutkiem niewydolności żylnej.

Rodzaje choroby

Obrzęk limfatyczny to różne jego rodzaje:

• obrzęk limfatyczny pierwotny – zmiany w naczyniach chłonnych, zarówno wrodzone, jak i nabyte,
• obrzęk limfatyczny wtórny – wynik uszkodzenia układu chłonnego w przebiegu danej choroby,
• dziedziczony rodzinnie obrzęk (np. choroba Milroya), rodzinny obrzęk limfatyczny,
• obrzęk wywołany ukąszeniem przez owady – filarioza,
• obrzęk może wystąpić po leczeniu operacyjnym, po radioterapii, po mastektomii lub po operacjach naczyniowych,
• obrzęk pourazowy,
• żylno-limfatyczny obrzęk w przewlekłej niewydolności żylnej,
• obrzęki mogą towarzyszyć patologicznej otyłości i masywnym obrzękom tłuszczowym,
• mogą występować z chorobami tkanki łącznej – bardzo rzadko w reumatoidalnym lub łuszczycowym zapaleniu stawów oraz twardzinie układowej,
• mogą się nasilać podczas ciąży.

Objawy:

• obrzęk limfatyczny może się rozwijać po kilkumiesięcznym, a nawet wieloletnim okresie utajenia,
• początkowo jest ciastowaty i podatny na ucisk, a z upływem czasu ulega stwardnieniu,
• w kończynie dolnej występuje tzw. objaw Stemmera – stwardnienie skóry przodostopia i nasady drugiego palca stopy, niemożliwe jest chwycenie fałdów skóry w tym miejscu, ponadto palce są obrzęknięte, w kształcie kiełbasek;
• niewielkie pęcherzyki, przypominające brodawki.

Leczenie

Jeśli nie zastosuje się odpowiedniego leczenia, obrzęk limfatyczny będzie się nasilał. Pierwotny obrzęk limfatyczny zwykle rozwija się powoli, natomiast wtórny, związany z chorobą nowotworową – szybko. Im szybciej obrzęk się powiększa, tym bardziej wzrasta ryzyko bakteryjnych zakażeń skóry. Powiększający się obrzęk prowadzi do przerostu i zniekształcenia skóry, a stan przewlekły powoduje upośledzenie sprawnej kończyny. 

Program leczenia obejmuje:

• fizjoterapię, a ściślej mówiąc – kompleksową terapię limfatyczną: drenaż limfatyczny, bandażowanie kompresyjne, gimnastykę odbarczającą;
• zabiegi mikrochirurgiczne polegające na wytworzeniu połączeń limfatyczno-żylnych;
• liposukcję, dzięki której możliwe jest szybkie zmniejszenie objętości kończyny, po zabiegu konieczne jest stałe stosowanie rękawów lub pończoch uciskowych;
• leczenie farmakologiczne – nie zaleca się przewlekłego leczenia farmakologicznego, jednak we wczesnych fazach obrzęku rekomenduje się przyjmowanie flawonoidów, rutozydów i diosminy.

Rokowanie

Rokowanie jest niekorzystne. Obrzęk limfatyczny to choroba istotnie pogarszająca jakość życia chorych. Nie ma ona jednak wpływu na długość życia. Należy na stałe i systematycznie nosić pończochy lub rękawy uciskowe, regularnie powtarzać terapie limfatyczne. Rokowanie we wtórnych obrzękach limfatycznych zależy przede wszystkim od choroby podstawowej. 

Opracowała Agata Majcher

Źródło: 

Choroby układu krążenia w: „Medycyna Praktyczna”, redaktorzy działu: A. Budaj, W. Leśniak.

https://www.medi-polska.pl/shop/kompresja/diagnostyka-i-leczenie/limfodemia/