Endometrioza - co możesz zrobić, zanim sięgniesz po hormony

Endometrioza to nieprawidłowy wzrost komórek endometrium poza macicą. Jest to złożona i bolesna choroba dotykająca kobiety w wieku rozrodczym. Szacuje się, że cierpi na nią od 2 do 15 proc. kobiet, co oznacza, że globalnie może to być około 190 mln osób. Wahania w szacunkach są tak duże ze względu na zmienność objawów i trudności w wykrywaniu choroby.

Lokalizacje endometriozy

Nazwa pochodzi od słowa „endometrium”, które jest tkanką wyściełającą wnętrze macicy, budowaną i złuszczaną każdego miesiąca podczas cyklu menstruacyjnego. W endometriozie tkanka ta znajduje się poza macicą i w tych obszarach rozwija się ona w tzw. narośla, implanty, guzki itd. Wzrosty endometrium na ogół nie są złośliwe – po prostu rosną poza normalną lokalizacją. Najczęstsze lokalizacje endometrium poza macicą znajdują się w jamie brzusznej, obejmując jajniki, jajowody, zewnętrzną powierzchnię macicy, pęcherz i wyściółkę jamy miednicy. Czasami narośla znajdują się również w jelitach, w odbytnicy lub przegrodzie odbytniczo-pochwowej, pochwie, szyjce macicy lub na sromie. Zdarzały się sytuacje, że znaleziono je również poza jamą brzuszną: w płucach, ramionach i udach, jednak lokalizacje te są raczej rzadkie.

Główne lokalizacje endometriozy ektopowej:

• jajniki – powstają torbiele endometrialne (zwane także torbielami czekoladowymi),
• jajowody – lokowanie tutaj może doprowadzić do niedrożności jajowodów i problemów z płodnością,
• zewnętrzna powierzchnia macicy – najczęściej powoduje bóle miednicy i bolesne miesiączki,
• więzadła maciczne – może powodować chroniczny ból w okolicy miednicy,
• jelita, odbytnica, pęcherz moczowy – narośla prowadzą do problemów z trawieniem i oddawaniem moczu, bólu podczas wypróżnień oraz częstomoczu,
• blizny pooperacyjne – np. po cesarskim cięciu.

Innym rodzajem endometriozy wewnętrznej jest adenomioza – to stan, w którym tkanka błony śluzowej macicy przenika w głąb mięśniówki macicy (myometrium).

Objawy endometriozy

Zależą one od wielu czynników i konkretnego przypadku. Niektóre kobiety mogą mieć wyraźne objawy endometriozy, podczas gdy inne mogą wcale ich nie doświadczać. Ważne jest natomiast to, że im wcześniej problem zostanie zidentyfikowany, tym łatwiej i szybciej można spróbować go wyleczyć.

Najczęstsze objawy endometriozy to:

• przede wszystkim silny ból, ale pojawiający się drugiego, trzeciego, a nawet czwartego dnia miesiączki, który trwa aż do jej końca; promieniujący do tyłu (pośladków), zwłaszcza w nieprawidłowym ułożeniu macicy w tyłopochyleniu; czasem ból pojawia się już przed miesiączką,
• bolesne okresy,
• silne skurcze przy miesiączce,
• obfite krwawienie miesięczne,
• bóle krzyża,
• bezpłodność - endometrioza odpowiada niemal w 50 proc. za bezpłodność, zwiększa też możliwość ciąży pozamacicznej,
• ból podczas stosunku płciowego,
• krew w kale lub moczu (ze względu na powikłania w postaci niedrożności jelit, ognisk na poziomie pęcherza itd., bardzo rzadko występują),
• ogólne zmęczenie, wyczerpanie,
• nudności i wymioty,
• spuchnięte, duże, obrzmiałe piersi, czasem z mlekiem.

W świetle medycyny zachodniej…

Podobnie jak wyściółka macicy, endometrium reaguje na hormony żeńskiego układu rozrodczego. W pierwszej fazie cyklu gromadzą, nawarstwiają, budują (jak kapha), a następnie rozkładają się i powodują krwawienie. Jednak jest pewne ale… – w przeciwieństwie do wyściółki macicy narośla endometrium poza macicą nie mają możliwości opuszczenia ciała. Rezultatem jest krwawienie wewnętrzne, stan zapalny i bliznowacenie, które może prowadzić do bezpłodności. Inne powikłania mogą obejmować pęknięcie narośli, a ich komórki mogą rozprzestrzeniać się dalej po ciele.

W świetle medycyny zachodniej jest wiele teorii dotyczących przyczyny powstawania endometriozy, ale nie ma jednoznacznego wyjaśnienia.

• Najpopularniejszą teorią jest „menstruacja wsteczna”, zwana także teorią „migracji transtubalowej”. Ta teoria sugeruje, że podczas menstruacji część krwi i tkanki endometrium cofają się do jajowodów czy jamy brzusznej i tam się akumulują. Innymi słowy: krew cofa się, zamiast wypływać przez pochwę, a obecne komórki endometrium przyczepiają się do narządów bliskich macicy i zaczynają się rozrastać. Miesiączka wsteczna może wiązać się ze wzrostem estrogenu lub zwiększoną wrażliwością na estrogen.
• Inna teoria sugeruje, że tkanka endometrium jest rozprowadzana z macicy do innych części ciała przez układ limfatyczny lub krew. Ta teoria jest poparta kilkoma rzadkimi przypadkami, w których tkankę endometrium znaleziono w tak odległych obszarach, jak płuca czy siatkówka w oku!
• Kolejna grupa badaczy powołuje się na te same dowody, sugerując, że pozostałości tkanki embrionalnej, mogą później rozwinąć się w endometriozę w różnych częściach ciała. To wyjaśniałoby obecność endometrium w komórkach, które rozwijają się z tych samym błon.
• Istnieje również szereg innych teorii sugerujących, że choroba może rozpocząć się jeszcze przed urodzeniem się kobiety albo wskazują na nadmiar estrogenu. Jak wynika z badań, dziewczynki wcześniaki są bardziej narażone na endometriozę [1].
• Jest jeszcze trop wskazujący na podłoże autoimmunologiczne. W jednym z badań [2] wszystkie testowane kobiety miały wysoki poziom autoprzeciwciał, które są odpowiedzialne za odpowiedź zapalną powodującą ból związany z endometriozą.
• Inne czynniki ryzyka rozwoju endometriozy obejmują toksyny środowiskowe i alkohol. W 1994 r. agencja ochrony środowiska powiązała endometriozę z narażeniem na dioksyny. Dioksyna, wysoce toksyczna substancja, jest składnikiem chemicznym niektórych herbicydów, jest także produktem ubocznym spalania odpadów. Warto zauważyć, że struktura chemiczna dioksyn i kilku innych pestycydów jest podobna do ludzkiego estrogenu. Substancje te są obecne w pożywieniu jako zanieczyszczenia, spożywane oraz magazynowane w tkance tłuszczowej. Oprócz toksyn środowiskowych, alkohol również wydaje się odgrywać rolę w rozwoju endometriozy.
• Koncepcja metaplazji komórek macicy. Metaplazja komórek macicy w kontekście endometriozy odnosi się do procesu, w którym komórki jednego typu zmieniają się w komórki innego typu. Oznacza to, że te, które normalnie nie występują w danym miejscu, przekształcają się w komórki przypominające endometrium (zwykle komórki nabłonkowe w komórki o charakterze endometrialnym w jamie brzusznej). Uważa się, że może to być wynikiem adaptacji tkanek do różnych czynników środowiskowych lub hormonalnych.

Teoria metaplazji coelomicznej zakłada, że mezotelium, czyli tkanka wyściełająca jamy ciała, może pod wpływem hormonów (szczególnie estrogenu) oraz czynników genetycznych przekształcać się w komórki podobne do endometrium, które zwykle występują tylko wewnątrz macicy. Proces ten, nazywany metaplazją, może tłumaczyć rozwój endometriozy w różnych miejscach ciała, nawet daleko od macicy, takich jak płuca czy ściana brzucha. Metaplazja zachodzi wtedy, gdy mezotelium zmienia swój charakter w wyniku specyficznych bodźców, prowadząc do rozwoju choroby.

Cztery stadia choroby

Stadium pierwsze: guzki endometrium są niebieskawe lub ciemnej barwy, pojedyncze, niewielkich rozmiarów, zwykle umiejscowione w otrzewnej bądź jajnikach. Nie obserwuje się zrostów ani zaniku tkanek. Tutaj mamy wiele możliwości terapeutycznych.

Stadium drugie: guzki są liczne, niewielkie, gwiaździste, otrzewnowe, a zrosty pozostają minimalne; zazwyczaj umiejscowione są na poziomie jajników lub jajowodów (bez wpływu na układ pokarmowy). Tu też dostępne są jeszcze szerokie możliwości leczenia.

Stadium trzecie: w górnej części jajnika pojawia się torbiel, która po pewnym czasie po wypełnieniu krwią przekształca się w „torbiel czekoladową”. Zrosty są gęste, jajniki „unieruchomione”, z niedrożnością jajowodów lub naciekiem do przewodu pokarmowego.

Stadium czwarte: głęboka endometrioza. Na tym etapie niezbędne jest już tylko leczenie chirurgiczne.

Walka z endometriozą

Leczenie alopatyczne endometriozy obejmuje przede wszystkim kuracje lekami eliminującymi objawy:

• stosowanie pigułek antykoncepcyjnych: najbardziej rozpowszechnione są terapie progestagenowe lub estrogenowo-progestagenowe. Progestageny redukują wzrost tkanki endometrium, a zatem także endometriozę ektopową. Estrogeny i progestageny powodują atrofię endometrium, czyli przyczyniają się do zmniejszenia grubości i aktywności tej tkanki. W praktyce klinicznej, cieńsze endometrium oznacza mniej intensywne krwawienia menstruacyjne i mniejsze dolegliwości bólowe.
• zanim nastąpi produkcja hormonów w jajnikach można blokować wydzielanie hormonów przysadki (FSH i LH);
• stosowanie leków przeciwbólowych;
• laparoskopowe leczenie polegające na usunięciu ognisk endometriozy. W przypadku torbieli endometrialnych leczenie chirurgiczne może nieodwracalnie uszkodzić jajniki (dodatkowo ograniczając płodność).

Co możesz zrobić prócz leczenia konwencjonalnego?

• Stosuj dietę przeciwzapalną.
• Uzupełniaj niedobory wit. B6, E, A oraz D3.
• Wspieraj wątrobę – to ona odgrywa zasadniczą rolę w regulacji poziomu hormonów.
• Staraj się unikać fitoestrogenów w diecie: nasion zielonego anyżu, chmielu, szałwii, czerwonej koniczyny, soi, lucerny (alfalfa), lnu czy ciecierzycy. Z jednej strony mogą wiązać się z receptorami estrogenowymi, zmniejszając działanie własnych estrogenów, co teoretycznie może być korzystne. Z drugiej strony, mogą także wspierać wzrost tkanki endometrialnej.
• Rozgrzewaj obszar miednicy ciepłymi okładami, kąpielami, termoforem.
• Możesz spróbować wmasowywać olejek rycynowy w dolne partie brzucha, ale uwaga! przed miesiączką, a nie w trakcie – ma działanie rozluźniające i rozkurczające; podobne właściwości ma olejek lawendowy.
• Kurkuma hamuje wzrost endometrium (badania 3]).
• Wiadomo, że w ogniskach endometriozy występuje anomalia w postaci nadmiernie wysokiego poziomu cytokin prozapalnych. Cytokiny to substancje białkowe i mogą ulec zniszczeniu poprzez działanie enzymów proteolitycznych. Jako suplementy diety ten rodzaj enzymów może obniżać poziom cytokin. Co więcej, enzymy proteolityczne mogą hamować produkcję włókien kolagenowych w tkance endometrium, a tym samym redukować zrosty. Stosuj w drugiej połowie cyklu, przez kilka miesięcy.

Endometrioza w ajurwedzie

W ajurwedzie endometrioza to „Vataja yonivyapd” (słowo „yonivyapad” wywodzi się z dwóch słów: Yoni – główne narządy rozrodcze i Vyapad – choroba) i jest związana przede wszystkim z zaburzeniami energii wata oraz kapha.

Według Charaki to, co można zdiagnozować jako zaburzenie energii wata, ma cechy szorstkości, niestabilności, podziału, nadmiernej elastyczności i przeszywającego bólu. Wśród tych cech dyslokacja (przemieszczenie komórek od wewnątrz na zewnątrz endometrium), przyczepienie (ektopowych komórek endometrium do innych narządów) oraz przeszywający ból są głównymi cechami endometriozy.

Ajurweda wyjaśnia przyczyny endometriozy jako nagromadzenie toksyn, które są potencjalnym podłożem innych chorób niepłodności u kobiet. Kobiety z endometriozą akumulują toksyny w tkankach rozrodczych, równocześnie zaburzona apana wata nie jest w stanie prawidłowo usunąć ich wraz z menstruacją i „roznosi” po organizmie.

Według dr. Davida Frawleya endometrioza jest przede wszystkim problemem kapha (kaphaja Yoni Vyapad) z powodu rosnącego nagromadzenia komórek (podobnie jak guzy, cysty itp.). Endometrioza może być również uważana za problem pitta z powodu zaangażowania krwi, hormonów i miesiączki, a także zapalnego charakteru choroby (zwróć uwagę na teorię menstruacji wstecznej). Bolesna natura endometriozy związana jest z energią wata. Zaburzona apana wata nie sprowadza płynu menstruacyjnego w dół. Wreszcie wata organizuje krążenie krwi, a najbardziej oczywistym znakiem roli tej energii jest przemieszczenie komórek endometrium z ich pierwotnej lokalizacji w macicy do miejsc na zewnątrz. Dlatego endometrioza jest stanem sannipatika obejmującym wszystkie trzy dosze, chociaż proporcja każdej z nich może się różnić w pewnym stopniu w zależności od indywidualnej pacjentki.

Według Vasanta Lada [4] na endometriozę najbardziej narażone są kobiety o konstytucji wata; w przedziale wieku 25–40.

Schemat tworzenia endometriozy wg V. Lada: część komórek nie jest wydalana i pozostaje w macicy. Tkanka endometrium tworzy się na wierzchu tych przemieszczonych komórek. Fragmenty tkanki endometrium nadal puchną i krwawią każdego miesiąca, a krew nie ma ujścia, ponieważ jest zamknięta w endometrium.

Organizm reaguje na obecność nagromadzonej krwi, otaczając ją tkanką bliznowatą, która gromadzi się miesiąc po miesiącu, aż w ścianie macicy utworzą się wypełnione krwią „kieszonki”. Kieszonki (torbiele) zakłócają apana vayu, która staje się wsteczna, płynąc w górę, zamiast w swoim naturalnym kierunku w dół i na zewnątrz. Szyjka macicy i pochwa mogą być zablokowane przez krew, tkankę bliznowatą lub tkankę endometrium, więc krew menstruacyjna nie może normalnie wypływać. W związku z tym może się ona cofać przez jajowód i do jajników, a czasami nawet do jamy brzusznej. (Teoria podobna do teorii „menstruacji wstecznej”).

Kiedy rozwija się nowa wyściółka endometrium, miesza się ona z częścią przemieszczonej tkanki endometrium z poprzedniego cyklu (która nadal puchnie i krwawi) i zaczyna przenikać przez ścianę macicy. Ten stan nazywa się kapha avrita rakta (kapha nałożona na rakta). Endometrium zaczyna rozprzestrzeniać się do jajowodów, jajników i sąsiednich narządów miednicy. Jest to niezłośliwy wzrost.

Proces tworzenia choroby – samprati

Samprati zaczyna się od rasa dhatu, które ma stanowić rodzaj „podłoża” pod rozwijający się płód (jeśli dojdzie do zapłodnienia). Przy słabym dhatu agni mamy do czynienia z nadprodukcją i nadbudowywaniem rasa dhatu. Gromadzące się endometrium zaczyna migrować, zaburzając działanie pilu paka i pithara paka (czyli trawienie i asymilacja na poziomie komórkowym i całych tkanek). Dochodzą do tego jeszcze zmiany hormonalne, które wpływają na komórkowe agni, zaburzając jego pracę.

Typ vata popychająca kaphę

Symptomy: ból w okolicy krzyża, miednicy, dolnych pleców, odbytnicy, waginy. Ból pojawiający się zwykle w ostatniej fazie cyklu, podczas stosunku, owulacji, defekacji; emocje takie jak strach, niepokój, bezsenność; częste zatwardzenia.

Typ pitta popychająca kaphę

Symptomy: częste i nieprawidłowe krwawienia, ciężki wypływ płynów menstruacyjnych, krwawienie między miesiączkami, podczas stosunku lub podczas oddawania moczu/kału. Opuchnięte piersi, bolesne, wrażliwe sutki; częste biegunki.

Wychodzenie z endometriozy zgodnie z ajurwedą

Ponieważ choroba jest wynikiem akumulacji toksyn, złego odżywiania, złego trawienia oraz braku równowagi umysłu i układu nerwowego, codzienne wysiłki powinny obejmować kroki mające na celu skorygowanie braku równowagi i odwrócenie procesu chorobowego. Przerost rasa dhatu i niewłaściwe agni na poziomie tkankowym powoduje zaburzenia, zatem należy rozpocząć działania od od dipana – podkręcając agni i ama pachana – pozbycia się ama.

Bardzo istotne działania objawowo-przyczynowe obejmują:

• rozgrzewanie i ruch aby utrzymać kaphę w równowadze,
• masaże dolnej części brzucha,
• okłady w rejonie macicy – lepana: punarnava, manjostha, kurkuma,
• pozycje jogi wzmagające przepływ krwi menstruacyjnej: baddha konasana, malasana, uttanasana, viparita karani, janu sirsasana, dhanurasana, ustrasana, shalabhasana, matsyendrasana, gomukhasana,
• masaż punktów marma: Nabhi, Gulpha, Kukundara 2, Lohitaksha, Vitapa. Możesz użyć olejku z gałki muszkatołowej rozcieńczonego w oleju sezamowym do marmy – to da złagodzenie bólu, spowolnienie wzrostu i zatrzymanie rozprzestrzeniania endometrium.

Bibliografia: 1. https://link.springer.com/article/10.1177/1933719117749760 2. Wells M., Recent advances in endometriosis with emphasis on pathogenesis, molecular pathology, and neoplastic transformation, „International Journal of Gynecological Pathology”, Oct 2004, 23 (4), p316–320. 3. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC3941414/ 4. Vasant Lad, Ayurvedic perspectives on selected pathologies, third edition, 2014, chapter 48. 

Suplement diety. Produkt przeznaczony dla osób dorosłych. Nie należy przekraczać zalecanej porcji do spożycia w ciągu dnia. Suplement diety nie może być stosowany jako substytut (zamiennik) zróżnicowanej diety. Zalecany jest zrównoważony sposób żywienia i zdrowy tryb życia. Przechowywać w sposób niedostępny dla małych dzieci. Produkt nie posiada właściwości leczniczych. Stosować zgodnie z informacją zawartą na opakowaniu.