Ałun – minerał kontrowersyjny

Ałun to bardzo kontrowersyjny minerał, wokół którego narosło sporo mitów i przesądów, ale też sporo przesadzonych zachwytów. A prawda jest gdzieś pośrodku.

Ałun/ałun potasowy, ałun glinowo-potasowy to nazwa zwyczajowa dwunastowodnego siarczanu glinowo-potasowego. W farmacji stosowane są również nazwy: Aluminium Kalium sulfuricum, Aluminii Kalii sulfas. Występuje naturalnie jako minerał, w formie skupień ziarnistych, naciekowych, tworzy naloty i wykwity. Jest kruchy, łatwo rozpuszcza się w wodzie. Często zawiera domieszki sodu, manganu, żelaza, amonu. Jest minerałem pospolitym i szeroko rozpowszechnionym. (Wikipedia, 12.06.2022)

Roztwór ałunu ma odczyn kwasowy, dlatego ma działanie antybakteryjne, antyseptyczne i ściągające. W Polsce występuje w okolicach: Sandomierza, Międzyzdrojów, na Dolnym Śląsku.

Ałun glinowo-potasowy wg badań nie uwalnia glinu do krwiobiegu przez skórę, jest usuwany samoczynnie w procesie pocenia się lub pod prysznicem. W przeciwieństwie do dezodorantów zawierających ałun amonowy, który jest kamieniem syntetycznym w sprzedaży, wykonanym w ramach przemysłu chemicznego. Naukowcy badają hipotezę o związku przyczynowo-skutkowym między kumulacją aluminium (glinu) w organizmie a m.in. chorobą Alzheimera. Tyle z teorii.

Ałun w kosmetyce – zastosowanie

Ałun potasowy może być używany:
•    jako ochrona przed nadmiernym poceniem pach, stóp i dłoni,
•    w codziennej higienie (zamiast dezodorantu),
•    dla złagodzenia podrażnień skóry po depilacji i goleniu (także po goleniu twarzy u panów),
•    przy dezynfekcji drobnych ran i skaleczeń oraz otarć naskórka,
•    dla wysuszenia wyprysków, trądziku, pomaga na opryszczkę (należy dokładnie umyć po użyciu!),
•    po ukąszeniu przez owady,
•   do usuwania z dłoni nieprzyjemny zapach po krojeniu czosnku czy cebuli.

Właściwości

Ałun ma zastosowanie w usługach dentystycznych, w przemyśle spożywczym i kosmetycznym. W kosmetyce wykorzystywany jest ze względu na działanie dezodorujące – powstrzymujące rozwój bakterii odpowiedzialnych za powstawanie nieprzyjemnego zapachu. Tworzy na powierzchni skóry niewidoczną, niekleistą powłokę, zapobiegając działaniu bakterii, a jednocześnie pozwalając pracować gruczołom. Ma działanie ściągające, antybakteryjne i ograniczające potliwość, przyspiesza gojenie ran. Jest hipoalergiczny i nie zostawia plam na ubraniu.
Ałun rozpuszcza się w wodzie, jest bezwonny. Po osuszeniu z czasem wytrąca się w postaci kryształków, dlatego też zaleca się stosować go w układach koloidalnych. Idealne stężenie to 3–10 proc. Jest silnie kwaśny, stąd użycie wyższego stężenia obniża znacznie pH kosmetyku.

Kiedyś stosowany był również w farbiarstwie i garbarstwie. Co więcej, używano go również do impregnacji drewna i dachów, gdyż jest trudnopalny. W średniowiecznej Europie cieszył się dużą popularnością – wyrabiano zarówno lekarstwa, jak i kosmetyki.

Czy ałun szkodzi?

Glin jest całkowicie asymilowany przez wątrobę. Nie jest wydalany na zewnątrz i nie wykazuje przy tym cech toksycznych. Z tego powodu większość źródeł zalicza go do metali obojętnych. I z tego powodu jest też dopuszczony w gastronomii do użytkowania w pewnych warunkach. Jednak przy bezpośrednim kontakcie z wodą i w termicznej obróbce żywności, glin bardzo łatwo się rozpuszcza i przenika do pożywienia. Dlatego też nie poleca się do gotowania naczyń aluminiowych.

Mimo iż ałun nie wykazuje cech toksycznych, to obciążona wątroba może skutkować upośledzeniem funkcji i mniejszą wydajnością. Ponadto należy wspomnieć, że glin łatwo asymiluje się ze związkami wapnia łatwo przyswajalnego do związków trudno przyswajalnych. I chociażby z tego powodu należy ograniczać jego spożycie w okresie wzrostu i rozwoju układu kostnego. Nie jest również wskazane, aby spożywały go osoby w trakcie leczenia złamań i cierpiące na odwapnienie kości czy z innymi chorobami  powiązanymi z przyswajaniem wapnia.

Natomiast brak konkretnych doniesień i udowodnionych badań w kwestii szkodliwości ałunu i przenikania go przez skórę. Jednakże użycie ałunu zewnętrznie w pewnych warunkach przynosi sporo korzyści.

Ałun w naturze

Ałun czy ałuny występują w przyrodzie w stanie naturalnym. Mamy ałun glinowo-potasowy, który jest najpospolitszy, nieco rzadszy jest ałun glinowo-sodowy, a natomiast ałun glinowo-amonowy to bardzo rzadki minerał.

Jony amonowe powstają w przyrodzie wskutek gnicia materii organicznej. Jednakże bardzo szybko się utleniają, a w środowisku zasadowym zamieniają się w amoniak. Wiele minerałów zawierających ałun pojawia się w okolicy otworów hydrotermalnych oraz w pobliżu szczelin, którymi ulatują gazy z podziemnych pożarów węgla. Zatem ałun amonowy nie występuje w dużych złożach, co powoduje, że albo jest bardzo drogi, albo dostępny na rynku tańszy jest wytworzony w laboratoriach.

W przemyśle ałun glinowo-amonowy  otrzymywany jest przez krystalizację skoncentrowanych roztworów: siarczanu amonowego z siarczanem glinu (ałun amonowy krystaliczny). Po odparowaniu wody z ałunu krystalicznego w temperaturze 100—120°C otrzymuje się ałun bezwodny. Ałun glinowo-amonowy sztucznie wyprodukowany ma właściwości i zastosowanie zbliżone do naturalnego ałunu glinowo-potasowego.   

Receptury

Dezodorant

Składniki:
– 10 g alkohol etylowy 95-proc., 
– olejek eteryczny (ulubiony) – do 20 kropel,
– 50 g hydrolatu, np. różanego czy pomarańczowego,
– 30 g wody destylowanej lub przegotowanej,
– 0,2 g gumy ksantanowej,
– 3 g ałunu,
– 10 g gliceryny.

Przygotowanie:
Ałun rozpuszczamy w wodzie, gumę ksantanową rozpuszczamy w hydrolacie i dodajemy wodę z ałunem. Olejek eteryczny w osobnym naczyniu rozpuszczamy w spirytusie i dodajemy do tego glicerynę. Po rozpuszczeniu tych składników mieszamy zawartość obu naczyń, wlewając do jednego naczynia, mieszamy i przelewamy do atomizera/spryskiwacza czy dozownika. Używamy tak jak każdego innego dezodorant.

Płyn do dezynfekcji

Składniki:
– 10 g  ałunu,
– 30 g wody destylowanej,

– 10 g gliceryny,
– 40 ml hydrolatu tatarakowego,
– 10 ml nalewki lawendowej.

Przygotowanie:
Ałun rozpuszczamy w wodzie, dodajemy pozostałe składniki, na końcu nalewkę. Przelewamy do spryskiwacza. Płyn służy głównie do dezynfekcji rąk, sprawdza się świetnie podczas podróży.

Mimo iż ałun wzbudza wiele kontrowersji, jednakże w przypadku wyboru pomiędzy chemią drogeryjną a samodzielnie przygotowanym kosmetykiem, zawsze wybór padnie na to drugie. Jeśli tylko nie zamierzamy spożywać ałunu i kosmetyku będziemy używać z głową, bezpieczeństwo zostanie zachowane. Brak badań czy może raczej niejednoznaczny ich wynik w kwestii przenikania glinu przez skórę sugeruje, że jest to jednak bezpieczny sposób zachowania urody i metoda na domowy kosmetyk w połączeniu z naturą.

Opracowanie Krystyna Judka – Niezłe Ziółko