Miód – nektar dla ciała i duszy

Historia pochodzenia miodu odnotowana w źródłach pisanych zaczyna się już 5 tysięcy lat temu. Właśnie wtedy w starożytnych egipskich papirusach opisano sposób produkcji miodu przez lokalnych mieszkańców. W starożytnej Grecji miód uważany był za najcenniejszy dar natury.

Grecy wierzyli, że ich bogowie są nieśmiertelni, ponieważ jedzą ambrozję, tak zwany pokarm bogów, w skład której wchodził miód. Ojciec matematyki – Pitagoras – twierdził, że osiągnął wiek 80 lat tylko dlatego, że stale jadł miód.

Genialny lekarz i myśliciel starożytności Hipokrates żył 90 lat i z powodzeniem stosował miód w leczeniu wielu chorób, a także sam go spożywał. Kiedy Juliusz Cezar, będąc na obiedzie u senatora Pauliusa Rumiliusza, który obchodził stulecie urodzin, zapytał solenizanta, jakich środków używa dla zachowania siły ciała i ducha, otrzymał odpowiedź: „Wewnątrz miód, na zewnątrz olej z oliwek”.

Lecznicze właściwości miodu

Moja babcia była pediatrą (lekarzem dziecięcym). Właśnie ona opowiadała mi, że do lat 60. ubiegłego stulecia miód był bardzo szeroko stosowany jako środek leczniczy u dorosłych i dzieci. Miodem leczono: cukrzycę, anemię, choroby układu krążenia, oddechowego, pokarmowego, choroby skóry, robaczyce itd. Można powiedzieć, że miód był uniwersalnym lekiem na wiele dolegliwości. Jednak kiedy weszły w modę antybiotyki, leki przeciwzapalne itd., medycyna zapomniała o miodzie. Kiedy z biegiem czasu okazało się, że środki farmakologiczne wykazują dużo skutków ubocznych, a bakterie uodporniły się na wiele rodzajów antybiotyków, naukowcy przypomnieli sobie o miodzie. Powstała duża liczba współczesnych badań naukowych, które potwierdziły właściwości zdrowotne miodu – choć tak naprawdę znane były one od wieków.

Według współczesnych badań naukowych miód może być stosowany w: leczeniu chorób układu oddechowego, zespołu żołądkowo-jelitowego, układu sercowo-naczyniowego, nerwowego, a nawet w leczeniu cukrzycy i raka. Ze względu na występowanie w miodzie wielu rodzajów przeciwutleniaczy i składników prozdrowotnych miód ma działanie: antyseptyczne, przeciwpasożytnicze, przeciwzapalne i przeciwnowotworowe (linki do badań na końcu artykułu).

Prawdy i mity o miodzie

Istnieje pogląd, że miód to produkt złożony z cukrów prostych: glukozy i fruktozy, a więc szkody dla zdrowia wynikające ze spożycia miodu są większe niż korzyści. Pewnie to efekt tego, że informacje o urozmaiconym składzie chemicznym miodu są niepełne, a przecież miód jest produktem unikalnym. Skład miodu zależy od wielu czynników: źródła pozyskiwania nektaru, warunków klimatycznych, gatunku pszczół, czasu zbioru itp. Miód zawiera około 300 różnych substancji, z czego 100 jest trwałych i dostępnych w każdym jego rodzaju.

Skład chemiczny miodu

Węglowodany

Głównymi substancjami tworzącymi miód są węglowodany. Wszystkie rodzaje miodu zawierają: glukozę (40–45 proc.), fruktozę (47–48 proc.), maltozę (4–6 proc.), sacharozę (2–4 proc.), trehalozę (5 proc.), melecytozę (1–3 proc.), rafinozę (1–3 proc.).

Aminokwasy

W miodzie obecnych jest 26 aminokwasów. Wśród nich dominuje prolina, to ok. 50–85 proc. wszystkich aminokwasów. Zawartość pozostałych 25 aminokwasów oraz ich względne proporcje zależą od pochodzenia miodu (nektar lub spadź).
W większości gatunków miodu znaleziono wolne aminokwasy. Są to m.in.: alanina, arginina, glicyna, kwas asparaginowy, kwas glutaminowy, walina, izoleucyna, leucyna, lizyna, treonina, fenyloalanina, histydyna, metionina, seryna, hydroksyprolina, prolina, tryptofan, tyrozyna. W sumie 1 g miodu zawiera od 70 do 5000 μg aminokwasów.

Białka mleczka pszczelego

Ważny element białkowy miodu to białka mleczka pszczelego, które są wydzielane z gruczołów młodych robotnic w celu karmienia larw i matki. Białka te pełnią ważną funkcję w aktywności przeciwdrobnoustrojowej miodu i wraz z innymi substancjami wytwarzanymi podczas przemian cukrów zapobiegają psuciu miodu przez drobnoustroje. Dodatkowo niektóre białka w składzie miodu mogą stymulować pracę układu odpornościowego człowieka.

Enzymy

Enzymy występujące w składzie miodu to: amylaza, inwertaza kwaśna, fosfataza, katalaza, peroksydaza, oksydaza polifenolowa, oksydaza glukozowa, lipaza, reduktaza, proteaza, oksydaza askorbinianowa, fosfolipaza, inulaza, glikogenaza.

Dzięki aktywności niektórych enzymów miód wykazuje działanie antybiotyczne. Właściwości przeciwdrobnoustrojowe miodu zbadano w odniesieniu do 66 rodzajów mikroorganizmów. Najbardziej znaczącym enzymem, który nadaje właściwości antybakteryjne miodowi, jest oksydaza glukozowa. To enzym, który pszczoły dodają do nektaru w trakcie procesu produkcji miodu. Katalizuje on reakcje przekształcenia glukozy obecnej w nektarze do kwasu glukonowego w obecności tlenu i wody. Produktem ubocznym tej reakcji jest nadtlenek wodoru (H2O2), który razem z kwasem glukonowym chroni miód przed zakażeniem drobnoustrojami podczas jego dojrzewania. Nadtlenek wodoru w składzie miodu pełni również bardzo ważną funkcję w organizmie człowieka. Nawet jego niewielkie ilości ograniczają wzrost bakterii chorobotwórczych, m.in.: gronkowca złocistego (Staphylococcus aureus), pałeczek ropy błękitnej (Pseudomonas aeruginosa), grzybów Candida albicans, które wywołują m.in.: grzybicę skóry, paznokci, stóp, oraz grzybów pleśniowych Aspergillus fumigatus wywołujących reakcje alergiczne czy grzybicę uszu.

Witaminy

W miodzie znajdują się witaminy: C, B1, B12, PP, K, kwas foliowy, cholina. Poziom zawartości witamin w miodzie nie jest wysoki i nie jest on uznawany za ich źródło. Po pierwsze, nie jemy go dużo, po drugie, spełniają one w miodzie specyficzną funkcję – są katalizatorami procesów biochemicznych. Dzięki nim na trawienie węglowodanów miodu organizm człowieka nie angażuje witamin z własnych zasobów.

Kwasy organiczne

W skład miodu wchodzą kwasy: mrówkowy, octowy, masłowy, kaprylowy, nylonowy, laurynowy, mirystynowy, palmitynowy, stearynowy, oleinowy, linolowy, linolenowy, mlekowy, szczawiowy, bursztynowy, jabłkowy, winowy, cytrynowy, glikolowy, pirogronowy, glukonowy.

Biopierwiastki

Miód to bogactwo pierwiastków: makro- i mikroelementów.
Są to: (Mn) mangan,(Ni) nikiel, (B)bor, (Al)glin, (Be)beryl, (Ba) bar, (V) wanad, (Ge) german, (Ga) gal, (Fe) żelazo, (Au) złoto, (Sn) cyna, (K) potas, (Mg) magnez, (Bi) bizmut, (Co) kobalt, (Mn) mangan, (Mo) molibden, (Ni) nikiel, (Na) sód, (P) fosfor, (Cr) chrom, (Ca) wapń, (Ag) srebro, (Co) kobalt, (Li) lit, (Pb) ołów, (Ti) tytan, (Zr) cyrkon, (Zn) cynk, (Si) krzem, (S) siarka, (Cl) chlor, (Zr) cyrkon, (Sr) stront, (Cu) miedź.

Pewne miody, zależnie od pochodzenia, zawierają również szereg związków stosowanych w lecznictwie. Na przykład w miodzie z nostrzyka wykryto kumarynę, która pod wpływem promieni słonecznych przechodzi w dwukumarol obniżający krzepnięcie krwi. W miodach gryczanych może występować rutyna regulująca ciśnienie krwi i przepuszczalność naczyń krwionośnych. Miody zawierają również cholinę, która wpływa na obniżenie ciśnienia krwi.

W miodzie znajduje się około 120 substancji tworzących jego niepowtarzalny aromat i zapach.

Miód leczy, cukier szkodzi

Jaka jest różnica między glukozą i fruktozą, które pochodzą z rozpadu syntetycznej sacharozy, a glukozą i fruktozą, które występują w składzie miodu? Tę różnicę należy wyjaśnić i zrozumieć. Węglowodany, potocznie zwane cukrami, nigdy nie występują w naturze w postaci izolatów, czyli osobno. Po składzie chemicznym miodu widać, jakie bogactwo substancji towarzyszących węglowodanom on zawiera. To powoduje, że miód nie potrzebuje żadnych dodatkowych substancji od organizmu człowieka, aby został strawiony, a przy tym wszystkie pożyteczne substancje miodu są w 100 proc. przyswajalne. Właśnie na tym polega unikalność tego produktu. Po spożyciu miodu glukoza jest przekształcana w glikogen stanowiący źródło energii dla organizmu, natomiast fruktoza nie obciąża wątroby (со przeważnie zarzuca się tej substancji), a metabolizuje się w jelicie cienkim w 30–50 proc. do glukozy, z której również powstaje glikogen, a reszta fruktozy jest metabolizowana przez bakterie jelitowe.

W miodzie znajdują się substancje w działaniu podobne do insuliny tworzące tzw. kompleks glikosalowy, który zmienia metabolizm glukozy, zmniejszając przepływ glukozy do krwi i hamuje produkcję insuliny. Te właściwości miodu były znane od 30 lat, kiedy istniała olbrzymia liczba badań naukowych dotyczących leczenia cukrzycy sporymi dawkami miodu – od 200 do 400 g na dobę – więc chorzy na cukrzycę mogą jeść miód, ale pod warunkiem, że jest dobrej jakości, czyli nie zawiera domieszek w postaci różnych syropów cukrowych. Powszechna opinia, że chorzy na cukrzycę nie powinni spożywać miodu, jest błędna, co zostało również potwierdzone współczesnymi badaniami naukowymi.

Zupełnie inaczej wygląda proces trawienia białego cukru (sacharozy), który – poza glukozą i fruktozą – w swoim składzie nic innego nie zawiera i jest produktem syntetycznej obróbki buraków cukrowych. Aby rozerwać wiązanie pomiędzy molekułami glukozy i fruktozy w cząsteczce sacharozy (reakcja hydrolizy), organizm wykorzystuje soki żołądkowe i enzymy. Podczas dalszego metabolizowania, przyswajania glukozy i fruktozy, organizm z własnych zasobów wykorzystuje: insulinę, pierwiastki, dużo wapnia, witaminy z grupy B, kwasy organiczne itd. Dlatego będzie pobierał:

– wapń z zębów i kości, stąd osteoporoza i próchnica,
– witaminy z grupy B i pierwiastki z tkanki nerwowej, wątroby i serca, co będzie przyczyniać się do upośledzenia ich pracy,
– insulinę z trzustki, со będzie pobudzać ją do wytężonej pracy.

Trzeba wiedzieć, że podczas trawienia sacharozy (rafinowanego cukru) powstają toksyczne metabolity, m.in. kwas moczowy, co wpływa na fizjologię różnych części ciała i prowadzi do rozwoju chorób zwyrodnieniowych. Spożywany codziennie cukier może się przyczynić do zaburzeń przemiany materii i do stłuszczenia wątroby. Konsekwencją stłuszczenia wątroby jest rozwinięcie się wielu innych chorób, ponieważ wątroba to jeden z najważniejszych narządów w organizmie człowieka, to również chemiczne laboratorium odpowiedzialne za metabolizm: białek, tłuszczów i węglowodanów. Wątroba oczyszcza krew z toksyn, magazynuje glikogen (zapas energii dla organizmu), bierze udział w wymianie witamin i minerałów. W wątrobie odbywa się dezaktywacja hormonów oraz wielu innych biologicznie aktywnych substancji. Osłabienie każdej z wymienionych funkcji to bardzo poważny problem dla zdrowia. Zaburzenie metabolizmu wątroby prowadzi do rozwoju: cukrzycy, miażdżycy, otyłości, stłuszczenia organów wewnętrznych. Mówiąc krótko: całe ciało zaczyna cierpieć z powodu upośledzonej pracy narządów wewnętrznych. Nie będę dalej drążył tematu szkodliwości cukru. Jest ogrom informacji na ten temat. Myślę, że z tego, co wyżej napisałem, można już wysnuć wniosek: miód leczy, a cukier szkodzi.

Miód to mocny biostymulator, który od wielu tysięcy lat był stosowany jako środek leczniczy i dietetyczny. Jak każde lekarstwo nie może być spożywany w dużych ilościach, również dotyczy to konsumpcji miodu jako pokarmu. W zależności od choroby wskazana ilość miodu może być różna. O dawkowaniu miodu można spotkać różne opinie, często sprzeczne. Ja natomiast uważam, że dawka dla zdrowej dorosłej osoby wynosi od 50 do 100 g na dobę. Dla dzieci od 3 do 6 lat – 30 g , od 6 do 16 lat – 50 g na dobę. Oczywiście, jeśli dzieci nie są uczulone na miód.

Jak sprawdzić jakość miodu

Są dwa produkty najczęściej podrabiane: miód i oliwa z oliwek. Kupując miód, należy znać podstawowe zasady sprawdzania jego jakości.

Nie oznacza to, że miód niskiej jakości nie ma żadnych wartości, ale nam przecież zależy, aby miód, oprócz właściwości odżywczych, miał również właściwości lecznicze. Sposobów falsyfikacji miodu jest mnóstwo, ale istnieją też metody, które pozwalają bez specjalnych badań sprawdzić jakość miodu i jednocześnie uczciwość producentów oraz sprzedających. Przecież jest rzeczą oczywistą, że jeśli konsument orientuje się, w jaki sposób sprawdzić produkt, producenci i sprzedawcy będą uczciwsi. Podaję najprostsze metody sprawdzania jakości miodu:

1. Wziąć ½ łyżeczki miodu, 1 łyżeczkę octu spirytusowego i 1 łyżeczkę wody. Wszystko wymieszać na płaskim talerzyku. Jeśli mieszanina zacznie się pienić, to znaczy, że miód ma obce dodatki.

2. Wziąć bawełniany wacik (kosmetyczny), zgiąć go na pół i zanurzyć jeden koniec w miodzie. Następnie podpalić miejsce, gdzie znajduje się kropelka miodu. Jeśli miód się pali, jakość produktu jest wysoka. Miód niskiej jakości pali się słabo lub może w ogóle się nie zapalić z powodu ciał obcych.

3. Łatwym sposobem sprawdzenia jakości miodu jest użycie czystej wody. Należy w tym celu włożyć łyżeczkę miodu do filiżanki do połowy wypełnionej przegotowaną wodą o temperaturze pokojowej. Miód wysokiej jakości będzie się rozpuszczał powoli. Jeśli zawiera cukier lub inne słodziki, rozpuści się szybko, a czasem pozostawi w wodzie biały osad.

4. Wziąć kawałek kuchennego ręcznika, nakropić na niego kropelkę miodu, zgiąć papier tak, aby z obu stron przycisnąć kropelkę palcami rąk. Następnie wyprostować go. Jeśli w miodzie jest woda, to wokół kropelki powstanie „auerola” z wody, która będzie powoli rosła. Natomiast ślad od kropelki miodu dobrej jakości pozostanie na papierze bez zmian.  

5. Prawdziwy miód jest gęsty. Jeśli z odwróconej łyżeczki ścieka powoli, tworząc na powierzchni zauważalną górkę, jest to miód dobrej jakości.

Przepisy

W medycynie ludowej jest duża liczba przepisów wykorzystujących miód. Podam proste recepty bazujące na leczniczych właściwościach miodu.

•    Woda z miodem

Do szklanki wody (250 ml) w temperaturze pokojowej dodać 1 łyżkę miodu. Nakryć pokrywką i pozostawić do wieczora. Można dodać plasterek cytryny.

Uwaga

Wypić przed snem – wtedy działa bardzo korzystnie.
Po pierwsze – ma właściwość odprowadzania z organizmu nadmiaru płynów. Dlatego taki napój warto pić na noc, bo skuteczne likwiduje poranne obrzęki. Po drugie – dobroczynny wpływ miodu na przewód pokarmowy pomoże poradzić sobie z zespołem jelita drażliwego, oczyścić jelita z toksyn i znormalizować stolec. Po trzecie, woda z miodem znana jest z działania kojącego i relaksującego. Dodatek plasterka cytryny uzupełni działanie napoju: przyspieszy przemianę materii i wzmocni jego działanie uspokajające i przeciwzapalne.

•    Syrop z czarnej rzodkwi i miodu

Syrop jest szczególnie przydatny w okresie zachorowań na grypę: jesienią, zimą i wczesną wiosną. Jest skuteczny na: kaszel, chrypkę, anginę, grypę, przeziębienie u dorosłych i dzieci od 3 lat.

Jest kilka sposobów przygotowania tego syropu. Podaję dwa najprostsze.

Przepis 1

Składniki i przygotowanie:

•  rzodkiew średniej wielkości (średnica 5–6 cm) umyć, obrać, pokroić na kostki o wymiarach ok. 2 × 2 cm,

• kostki włożyć do słoika,

• zalać 4 łyżkami miodu, wymieszać, przykryć pokrywką,

• pozostawić na 24 h w temperaturze pokojowej,

• po upływie tego czasu powstały syrop odcedzić i przelać do słoika.

Dawkowanie:

Osoby dorosłe po 1 łyżce, 3–5 razy na dobę. Dzieci od 3 lat po 1 łyżeczce 3–5 razy na dobę.

Przechowywanie:

Syrop przechowywać w lodówce nie dłużej niż 3 dni.

Przepis 2


Składniki i przygotowanie:

• rzodkiew o średnicy 5–7 cm umyć,

• odkroić dolną część (ogonek – ok. 1 cm), natomiast od góry rzodkwi wyciąć część rdzenia tak, aby uzyskać otwór o głębokości 2–3 cm i średnicy 3 cm (zależnie od wielkości warzywa),

• otwór wypełnić miodem,

• rzodkiew włożyć do szklanki bądź słoika, do których będzie ściekał sok (w temperaturze pokojowej),

• po 3–4 h w naczyniu pojawi się syrop, a miodu w środku rzepy będzie ubywać.

Dawkowanie:

Syrop można pić według dawkowania podanego w przepisie pierwszym i uzupełniać nową porcją miodu otwór w rzodkwi.

Przeciwwskazania:

Nadwrażliwość na składniki miodu lub rzodkwi.

Uwaga

W miarę zużywania soku do rzodkiewki należy dodawać kolejne porcje miodu. Rzodkiew może produkować sok przez 2–3 dni, co zależy od soczystości warzywa.

Przepis 3

I kolejny prosty przepis, szczególnie przydatny w czasie jesienno-zimowym.

Składniki i przygotowanie:

• szklanka soku z marchwi,

• szklanka soku z jabłek,

• szklanka soku z buraka,
• ½ szklanki soku z czarnej rzepy,

• ½ szklanki sok z cytryny,

• ½ szklanki miodu.

Wszystko wymieszać i przechowywać w lodówce.

Dawkowanie:

Pić po 30–50 ml 2 × dziennie, 20 minut przed posiłkiem lub 1 godzinę po posiłku. Jeśli nie tolerujecie soku z czarnej rzepy, można go pominąć.

Często rodzice pytają mnie, jak poradzić sobie z dziećmi, które lubią słodycze. Radzę więc wyroby słodzone cukrem zamieniać na wyroby słodzone miodem. Dzieci lubią to, do czego je przyzwyczaimy. Biały cukier to w pewnym stopniu narkotyk, dlatego uzależnia nie tylko tych najmłodszych, ale i dorosłych. Słodycze można zamienić na mieszanki owocowe z dodatkiem miodu. Takie słodkości przygotowane z suszonych owoców i miodu zawierają naturalne witaminy: A, B, C, D, E, PP, K, H, makro- i mikroelementy: sód, potas, jod, mangan, wapń, magnez, żelazo, cynk, miedź, jod, selen, kwasy organiczne, flawonoidy i wiele innych pożytecznych dla zdrowia substancji.


Mieszanka nr 1

Składniki:

• orzechy,

• rodzynki,

• śliwki suszone,

• słonecznik,
• pestki dyni,

• miód.

Każdego po 50 g.

• cytryna – 1 szt.

Przygotowanie:

Cytrynę dobrze umyć, sparzyć wrzątkiem, obrać ze skórki i usunąć pestki. Wszystkie produkty (oprócz miodu) zmielić i do otrzymanej mieszanki dodać 50 g miodu i jeszcze raz wszystko dobrze wymieszać. Przełożyć do szklanego naczynia, przykryć pokrywką. Przechowywać w lodówce.

Dawkowanie:

Podawać dziecku 2–3 łyżeczki dziennie.

Mieszanka nr 2

Zdrowe „cukierki” dla dzieci

Składniki i przygotowanie:

Suszone śliwki sparzyć wrzątkiem. Nafaszerować orzechami włoskimi. Na wierzchu posmarować miodem i obtoczyć np. w sezamie.


Mieszanka nr 3

Zdrowa „czekoladka”

Składniki:

• pestki słonecznika,

• suszone rodzynki, śliwki,

• żurawina,

• orzechy włoskie.

Każdego po 25 g.

• miód – 2łyżki.

Przygotowanie:

Wszystkie produkty (oprócz miodu) zmielić i dodać 2 łyżki miodu. Włożyć do foremki i wstawić na 12 godzin do zamrażalnika. Następnie pokroić w kostki.

Przechowywać w zamrażalniku.

Artykuł ten chciałbym zakończyć radą wybitnego, starożytnego filozofa Demokryta, który żył długo, bo około 100 lat, a na pytanie: „Jak żyć, aby zachować zdrowie do starości?”, odpowiadał: „Trzeba podlewać wnętrze organizmu miodem, bo jest eliksirem dla ciała i duszy”.


Linki do badań właściwości leczniczych miodu:
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMCjes5424551/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/28539734/
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/30639116/
https://www.clinicalnutritionjournal.com/article/S0261-5614(18)32587-1/fulltext

prof. Michał Tombak
Sylwia Kiestrzyn