- Choroby
- Poradnik
- Zdrowy styl życia
- 2022-12-30
Kiedy ostatnio diagnozowałeś swoją tarczycę?
Tarczyca to niewielkich rozmiarów nieparzysty gruczoł wydzielania wewnętrznego o kształcie przypominającym motyla z rozpostartymi skrzydłami. Odpowiada za produkcję bardzo ważnych hormonów regulujących pracę całego ustroju. Mimo iż jest to mały organ, jego niedoczynność lub nadczynność potrafi nieźle namieszać w naszych organizmach.
Wiele objawów może świadczyć o niedomaganiu tego gruczołu, dlatego warto na poważnie przyjrzeć się sobie i zastanowić się, czy np. permanentne zmęczenie lub wypadanie włosów nie ma podłoża tarczycowego. Kliniczne objawy i przyczyny osłabionej (lub chorej) tarczycy znajdziecie Państwo na końcu artykułu. Wraz z inwentaryzacją objawów sugerujących niedomaganie tego narządu powinno się wykonać pakiet badań kontrolnych, a jakich – o tym w niniejszym artykule.
Rozmiary i umiejscowienie tarczycy
Tarczyca umiejscowiona jest w przednio-dolnej części szyi i przylega do tchawicy, tuż poniżej krtani. Jest zbudowana z dwóch płatów bocznych oraz z cieśni (cieśń to wąski pas łączący płaty tarczycy pośrodku na poziomie 2. i 3. chrząstki tchawicy).
U dorosłych osób prawidłowa masa tarczycy wynosi od ok. 15 do 25 g, a całkowita objętość nie przekracza 18–20 ml u kobiet i 25 ml u mężczyzn. Na podstawie badania USG można stwierdzić wymiary tarczycy, prawidłowe wynoszą 20 × 20 × 70 mm. Zdarza się, że tarczyca jest zbyt mała. Czy to jest powód do niepokoju? Według opinii endokrynologów – jeśli w badaniu obrazowym tarczyca jest zbyt mała, ale hormon TSH jest w normie, a ponadto pacjent nie zgłasza typowych objawów wskazujących na niedoczynność, nie powinno być powodu do niepokoju. Inaczej jest w przypadku powiększonej tarczycy (nazywanej także wolem tarczycowym) dającym uczucie jakby kamień utknął w przełyku, bywają też problemy z przełykaniem i/lub oddychaniem. Powiększony gruczoł tarczycy często świadczy o chorobie tarczycy, niedoborze jodu albo o nadmiarze toksyn.
Budowa tarczycy
Tarczyca to bardzo bogato ukrwiony gruczoł. Jest zbudowana z komórek pęcherzykowych wydzielających hormony: tyroksynę (T4) i trijodotyroninę (T3). Hormony te są magazynowane w obrębie pęcherzyków w połączeniu z tyreoglobuliną (Tg), zaś w przestrzeniach około- i międzypęcherzykowatych występują komórki C wydzielające kalcytoninę (hormon regulujący pracę przytarczyc).
Hormony odpowiedzialne za pracę tarczycy
Hormony tarczycy wywierają wielokierunkowy wpływ na czynność wszystkich tkanek organizmu. Są niezbędne do prawidłowego wzrostu i dojrzewania komórek, w tym szczególnie ośrodkowego układu nerwowego.
Hormony T4 i T3: działają stymulująco na metabolizm cholesterolu, pobudzają kurczliwość i pobudliwość włókien mięśniowych, wpływają na termogenezę, pobudzają syntezę białek, rozwój ośrodkowego układu nerwowego oraz czynność mięśnia sercowego. Tyroksyna (T4) i trijodotyronina (T3) jest pobudzana do pracy przez hormon przysadki mózgowej TSH (tyreotropinę). TSH z kolei jest pobudzane przez podwzgórzowy hormon uwalniający – TRH (thyrotropin releasing hormone). Kalcytonina wspomaga wbudowywanie wapnia w tkankę kostną.
Ważne
Prawidłowa synteza hormonów tarczycowych jest zależna od odpowiedniej podaży jodu w pokarmach, suplementacji i w powietrzu. Dostarczony do organizmu jod transportowany jest wraz z krwią w postaci jodku do tarczycy.
Diagnostyka laboratoryjna
Współczesna diagnostyka laboratoryjna ocenia czynności tarczycy na podstawie oznaczania z krwi stężenia TSH, wolnej tyroksyny (free T4–fT4) oraz wolnej trijodotyroniny (free T3 –fT3). Podstawowym testem diagnostycznym do rozpoznania zaburzeń tarczycy jest ocena stężenia TSH w surowicy.
Badanie laboratoryjne – oznaczenie stężenia TSH (tyreotropina)
TSH jest glikoproteiną – hormonem wydzielanym przez komórki tyreotropowe przedniego płata przysadki. Jego głównym zadaniem jest kontrola wzrostu komórek pęcherzykowych oraz synteza i uwalnianie hormonów tarczycy.
Wyniki badań
Przedział referencyjny stężenia TSH w osoczu wynosi od 0,3 do 4,2 IU/l. Jednak samo oznaczenie TSH nie odzwierciedla pełnego obrazu pracy tarczycy – TSH powinno być oznaczane razem z fT4.
TSH poniżej normy, możliwe przyczyny:
• pierwotna nadczynność tarczycy,
• choroby podwzgórza i przysadki,
• ciężkie i przewlekłe choroby,
• ostre zespoły psychiatryczne,
• niedobory żywieniowe,
• podeszły wiek,
• stosowanie leków i hormonów, np.: amiodaronu, glikokortykoidów, fenytoiny, somatostatyny, dopaminy.
TSH powyżej normy, możliwe przyczyny:
• pierwotna niedoczynność tarczycy,
• gruczolak przysadki wydzielający tyreotropinę,
• pierwotna niedoczynność kory nadnerczy,
• marskość wątroby,
• choroby psychiczne,
• okres rekonwalescencji po ciężkich chorobach.
Badanie laboratoryjne – oznaczenie stężenia tyroksyny (T4) i trijodotyroniny (T3)
W badaniach laboratoryjnych pracę tarczycy ocenia także stężenie frakcji wolnych hormonów tarczycy (fT3 oraz fT4). Badania fT3 i fT4 stanowią istotny element diagnostyczny w procesie rozpoznawania różnego typu zaburzeń pracy tarczycy. Wynik tego badania zawsze należy oceniać wraz z wynikiem TSH – tyreotropina to hormon produkowany przez przysadkę mózgową, który odpowiada za kontrolowanie właściwej pracy tarczycy, a trijodotyronina to hormon tarczycy o działaniu ściśle związanym z tyroksyną.
Wyniki badań
Oznaczenie stężenia fT4 jest drugim istotnym badaniem wykonywanym w ocenie pracy tarczycy, zaraz po TSH.
Przedział referencyjny stężenia fT4 w osoczu wynosi od 0,85 do 1,7 ng/100 ml.
Wzrost stężenia fT4 towarzyszy nadczynności, a spadek – niedoczynności tarczycy.
Przedział referencyjny stężenia fT3 w osoczu wynosi od 0,25 do 06 ng/100 ml.
Wzrost stężenia fT4 towarzyszy nadczynności, a spadek - niedoczynności tarczycy.
Kilkukrotne podwyższenie stężenia T3 wskazuje na nadczynność tarczycy.
Dobowa zbiórka moczu (joduria)
Nie jest to badanie wykonywane rutynowo, a szkoda, gdyż na podstawie badań z moczu można stwierdzić stężenie jodu.
Według WHO optymalne stężenie jodu w moczu wynosi od 100 do 299 µg/l.
Wynik prawidłowy to jod powyżej 100 µg/l:
• łagodny niedobór jodu 50–99 µg/l,
• umiarkowany niedobór jodu 20–49 µg/l,
• ciężki niedobór jodu poniżej 20 µg/l.
Jak przeprowadzić dobową zbiórkę moczu
Mocz należy zbierać do suchego, czystego, wystarczająco dużego naczynia (ok. 2–2,5 l). Zbiórkę należy rozpocząć w godzinach porannych i zakończyć dnia następnego o tej samej porze.
– pierwszą poranną porcję moczu należy oddać do toalety,
– wszystkie kolejne porcje moczu zbierać do przygotowanego wcześniej naczynia,
– przez cały czas zbiórki pojemnik z moczem należy przechowywać w ciemnym i chłodnym miejscu,
– po zakończeniu zbiórki całość zebranego moczu zmierzyć i zapisać objętość (w mililitrach),
– mocz wymieszać i porcję 30–50 ml odlać do pojemnika do badania moczu i dostarczyć do laboratorium.
Badanie USG
Budowę i rozmiar tarczycy oraz przytarczyc można ocenić za pomocą badania USG, dzięki któremu da się wykryć zmiany w miąższu tarczycy, strukturę, położenie, jak również obliczyć jej rozmiar i objętość. USG tarczycy może wykryć torbiele i guzki tarczycy oraz wykazać nieprawidłowości w unaczynieniu lub zwapnienia.
Objawy mogące świadczyć o nadczynności tarczycy:
• osłabienie,
• tachykardia,
• nadmierna potliwość,
• nadwrażliwość na ciepło,
• niezamierzony spadek masy ciała pomimo wzmożonego apetytu,
• nadpobudliwość emocjonalna,
• bezsenność,
• biegunki.
Przyczyny mogące wywołać nadczynność tarczycy:
• choroba Gravesa–Basedova,
• choroba Plummera (gruczolak toksyczny),
• przełom tarczycowy (nadczynność sprowokowana) – np.: zakażenie, podanie radiojodu, podanie kontrastu jodowego, chirurgiczny zabieg tarczycy, kwasica cukrzycowa, hipoglikemia, guz lub uraz,
• gruczolak przysadki (nadmierne wydzielanie TSH).
Objawy mogące świadczyć o nieczynności tarczycy:
• osłabienie,
• spowolnienie,
• senność,
• nadwrażliwość na zimno,
• przyrost masy ciała,
• sucha, łuszcząca się skóra,
• zaparcia,
• zmatowienie i obniżenie głosu,
• obrzęki twarzy i dłoni.
Przyczyny mogące wywołać nadczynność tarczycy:
• uszkodzenie gruczołu tarczowego, zanik, stan po resekcji,
• guzy przysadki, stany po operacji przysadki,
• guzy,
• urazy.
Opracowanie Agata Majcher
- Choroby
- Poradnik
- Zdrowy styl życia
- 2022-12-30
Inne wpisy w tej kategorii
2024-10-04
Dbaj o swoją tarczycę
2024-09-24
Stadia choroby nowotworowej
2024-09-20
Sarkopenia – jak zapobiegać utracie masy i siły mięśni w starszym wieku
2024-09-10
Jesień bez przeziębień - Jak wzmocnić organizm?
2024-08-28